Bandyci z Armii Krajowej | Autor: Wojciech Lada

Historia bywa rzeczą, która budzi dyskusje, rzeczą pełną blasków i cieni. Jeżeli dodamy do tego nasze rodzime podejście „Gdzie dwóch Polaków tam cztery zdania”, może powstać mieszanka iście wybuchowa. Tym bardziej, jeżeli mowa na ten przykład o książce kontrowersyjnej nawet, jeśli chodzi o tytuł…

„Bandyci z Armii Krajowej” Wojciecha Lady to książka dosyć niezwykła. Niezwykła, rzekłbym, ze względu na swoją tematykę. Autor podjął się w niej bowiem pewnego trudnego zadania: pokazania pewnej czarnej strony historii od innej, niż zazwyczaj się to robi strony. Związana jest z tym kontrowersyjność nawet samej nazwy, o czym już wspomniałem. No cóż, nazwa ta nasuwa czytelnikowi myśl, że zawartość książki przedstawiała będzie Armię Krajową jako organizację bandycką, którą przecież nie była. Nie robi tego, sporo miejsca autor poświęca bowiem na wyjaśnienie, iż tak naprawdę mowa tylko o części członków Armii, to raz. Dwa, tłumaczy też przyczyny takich zachowań tychże jednostek, tego, skąd w ogóle wzięli się w wojsku i w ogóle… Nic chyba w całej tej, skądinąd dobrej, książce nie zrobiło na mnie tak wielkiego wrażenia, jak te kilka akapitów analizujących tytułowych „bandytów” z punktu widzenia psychologicznego. Niesamowite.

Ciężko jest zarzucić autorowi brak obiektywizmu, wszystko o czym pisze, jest dobrze udokumentowane. Miałbym tylko niewielkie wątpliwości, czy nie za dużo rozdziału „Piwnica na Twardej” oparł on o wspomnienia niejakiego Wacława Zagórskiego, dosyć kontrowersyjnej postaci. Inne rozdziały na szczęście mają znacznie, znacznie bogatszą bibliografię. Tak jest na przykład w opisie działalności księdza Władysława Gurłacza, nieco naiwnego duchownego chcącego wprowadzać morale wśród tych najbardziej, hm, bandyckich wśród bandytów.

Kolejna zaleta książki to spora różnorodność. Jak widać na powyżej przeze mnie podanym przykładzie, każdy rozdział to opowieść na trochę inny temat, choć oczywiście spięta klamrą obecności członków Armii Krajowej. Jest część o konflikcie Armii Krajowej z Gwardią Ludową, rzecz o zabójstwach Żydów dla posiadanego przez nich majątku, a nawet o tym, jak mniej lub bardziej skutecznie niektórzy dowódcy Armii usiłowali osądzać tytułowych bandytów. Oczywiście to także mogło (i chyba w niektórych momentach było) zostać za przeproszeniem wykoślawione: cywile czy członkowie rodzin oskarżonych nierzadko ginęli. Zwracając na to uwagę, autor ilustruje, jak dla wszystkiego, o czym czytamy nie tak trudno też w innym miejscu książki znaleźć przeciwwagę: dla przykładu wspominając o mordowaniu Żydów wspomina też o czymś odwrotnym: Żydach, którzy mordowali dla łupów, i podaje kilka ich nazwisk.

Po lekturze „Bandytów z Armii Krajowej” zdałem sobie sprawę z jednej rzeczy: autor książki, Wojciech Lada, nie chciał, aby jego zdanie przesądziło o opinii czytelnika na temat formacji, o której pisze. Zwyczajnie daje on nam materiały, na podstawie których powinniśmy wyciągnąć własne wnioski. I to jest wielkie, w dzisiejszych, pełnych ogromnych światopoglądowych podziałów czasach szczególnie.

Jak już zapewne zdążyliście zauważyć, uznaję „Bandytów z Armii Krajowej” za książkę wyjątkowo udaną. Sięgnijcie po nią nawet, jeśli mierzi Was tytuł – jak już wcześniej wspomniałem, jest on tylko prowokacyjnym „haczykiem” na czytelnika, w samej książce każdy pasjonat wydarzeń historycznych z przełomu końca wojny i czasów lekko późniejszych znajdzie coś dla siebie, coś, z czym się zgodzi, czego się dowie. Bez względu na to, jakie są jego poglądy