Księga Joanny | Autor: Lidia Yuknavitch

Joanna d’Arc, zagłada ludzkości, Shakespeare i tożsamość płciowa. Elementy, które pozornie kompletnie do siebie nie pasują, za sprawą Lidii Yuknavitch uległy syntezie i utworzyły „Księgę Joanny”. Powieść zyskała uznanie krytyków oraz tytuł jednej z najważniejszych książek 2017 roku według New York Times. Trudno się dziwić – Yuknavitch porusza bardzo aktualne problemy, z którymi wiele osób może się zmagać w dzisiejszych czasach. Poprzednie publikacje autorki również osiągnęły spory sukces, ale niestety jeszcze nie pojawiły się na półkach polskich księgarni. „Księga Joanny” jest pierwszą książką Lidii Yuknavitch przetłumaczoną na język polski, wydaną na łamach wydawnictwa Poradnia K w 2018 roku.

Niedaleka przyszłość. Globalna wojna doprowadza do katastrofy ekologicznej. Życie na Ziemi obumiera, a ciała pozostałych przy życiu ludzi ulegają dziwnej regresji. W wyniku gwałtownych zmian środowiskowych wypadają włosy, skóra staje się porcelanowo biała, a genitalia zanikają uniemożliwiając prokreacje. Bezosobowi, bezpłciowi i skazani na wymarcie tworzą nową, osobliwą formę sztuki – grafty. Są to wypalane na skórze symbole podobne skaryfikacjom. Grafty są wyznacznikiem statusu społecznego i ostatnim sposobem na zachowanie indywidualności. Dawna elita społeczna mieszka na statku CIEL dryfującym po ziemskiej orbicie. Dowódcą ocalałych jest bezwzględny dyktator i dawny celebryta - Jean de Men. Grupa ludzi buntuje się przeciw jego reżimowi. Inspiracją i symbolem ich walki staje się Joanna Dirt – młoda dziewczyna obdarzona tajemniczą mocą. Przywódczyni rebelii, Krystyna Pizan, spisuje historię Joanny na własnym ciele za pomocą graftów.

„Księga Joanny” nie przypomina żadnej z popularnych dystopii. Trudno porównać ją do wizji Orwella czy Głuchowskiego. Autorka posługuje się specyficznym, poetycko-wulgarnym językiem. Aluzje i pytania retoryczne przeplatają się z wysoce niecenzuralnymi wyrażeniami. Ponadto tworzy swoje własne archetypy nawiązujące do postaci historycznych (średniowieczna literatka Krystyna Pizan), fikcyjnych (Trynkulo – błazen z szekspirowskiej „Burzy”) oraz mitologicznych (bogini Nyks). Bohaterowie odziedziczyli po nich nie tylko imiona, ale również szereg charakterystycznych cech. 

Post-apokaliptyczny świat, w którym żyją, nie jest zbyt precyzyjnie opisany i stanowi jedynie tło do przedstawienia problemów dzisiejszego świata, które nurtują autorkę. Yuknavitch porusza takie tematy jak: mizoginia i męska dominacja, niszczenie środowiska, dzieci walczące w wojnach, tożsamość płciowa, orientacja seksualna oraz kwestia akceptacji własnego ciała. Świat przedstawiony spada na drugi plan. Nie wiemy zbyt dużo o tym, dlaczego właściwie wybuchła wojna ani jak dokładnie funkcjonuje nowy dom ludzkości - platforma CIEL. Problemy poruszane przez autorkę z jednej strony są dla wielu osób ważne, a z drugiej – tabloidowe. Nie da się ukryć, że feminizm i kwestia tolerancji osób LGBT to w dzisiejszych czasach bardzo modne tematy. Niewykluczone, że przyczyniły się one do sukcesu „Księgi Joanny”.

Kolejnym oryginalnym zagraniem autorki jest ciekawy sposób przedstawienia historii. Początkowo czytelnik może czuć się nieco zdezorientowany, widząc spore luki w fabule. Zadaje dużo pytań, na które jednak z czasem odnajduje odpowiedzi. Fabuła jest jak puzzle, których kawałki rozsypano na kartkach książki. Poznajemy ją za sprawą dwóch niezależnych narratorek – Krystyny i Joanny. Historia każdej z kobiet jest przedstawiona przez pryzmat subiektywnych uczuć, wspomnień i spostrzeżeń. Powstaje strumień świadomości, w którym nieuważny czytelnik może się nieco pogubić.

W polskim wydaniu powieści szczególnie spodobała mi się wypukła czcionka, którą napisano tytuł oraz nazwisko autorki na okładce. Nie wiem czy był to celowy zabieg, ale te litery, po których można przejechać palcem i odczytywać je niczym alfabet Braille’a, łudząco przypominają grafty pokrywające skórę bohaterów „Księgi Joanny”. Okładka utrzymana w szaro-błękitnej kolorystyce dobrze oddaje pesymistyczny nastrój książki.

Podczas lektury powieści pani Yuknavitch moje odczucia zmieniały się sinusoidalnie. Początkowy zachwyt ustąpił w pewnym momencie rozczarowaniu, aby potem znów powrócić, a następnie zniknąć i tak dalej. Podejrzewam, że część czytelników może szczerze pokochać tę dystopijną, feministyczną wizję, podczas gdy inni poczują zniesmaczenie. Na początku lektury witają nas bowiem zniechęcające, wulgarne, a nawet pornograficzne opisy. Radzę jednak wytrwać do końca, ponieważ w dalszej części książki jest ich znacznie mniej.

Nie jestem pewna, czy uważam „Księgę Joanny” za współczesne arcydzieło czy pseudointelektualny bełkot. Z pewnością jest to jednak bardzo oryginalna książka, obok której nie można przejść obojętnie.