Anglik Stalina | Autor: Andrew Lownie

Niedawno po raz pierwszy w języku polskim pojawiła się biografia człowieka, o którym mówi się, że jego działania zaważyły na losach zimnej wojny. Książka Andrew Lownie zatytułowana ,,Anglik Stalina” stanowi niezwykle interesującą biografię jednego z najważniejszych i najgroźniejszych agentów wywiadu ZSRR. Mowa o Guyu Burgessie, którego życiowa historia warta jest przypomnienia i uzupełnienia o znaczące fakty również z powodu jego specyficznego sposobu bycia oraz bujnego życia towarzyskiego.

Dla jednych był wyrafinowanym i dystyngowanym człowiekiem, kwintesencją określenia angielski dżentelmen. Uwielbiali go przedstawiciele elity arystokratycznej i intelektualnej, o czym świadczyć mogły zażyłe stosunki z wieloma politykami, w tym z Winstonem Churchillem oraz propozycja objęcia ministerialnego stanowiska. Pozytywne wrażenie wywierał na niemalże każdym kto go spotkał. Ale niewielu wiedziało o jego drugiej twarzy, niezwykle mrocznej i całkowicie zależnej od seksualnych preferencji. Był nałogowym alkoholikiem, bywalcem podejrzanych lokali i najgorszych burdeli dla homoseksualistów. Jednakże to nie jego bujne życie towarzyskie i orientacja seksualna najbardziej szokowały ówczesnych Brytyjczyków, a nawet kolejne pokolenia. Na myśli mam oczywiście jego polityczne powiązania.

Zapisał się na kartach historii jako głównodowodzący tzw. ,,siatki z Cambridge”. Wraz z Haroldem ,,Kimem” Philby, Donaldem Duartem Macleanem, Anthonym Bluntem i Johnem Cairncrossem został zwerbowany przez wywiad sowiecki podczas studiów na prestiżowej uczelni. Przez ponad 20 lat ,,piątka” przekazywała najbardziej znaczące informacje łącznikom z GRU. Historycy uważają, że to właśnie dzięki raportom dostarczonym przez błyskotliwego Anglika Stalin zdecydował się zawrzeć układ z Hitlerem w 1939 roku. Pośrednio Burgess miał wpływ na powojenną politykę ZSRR wobec ONZ oraz planu Marshalla. Oprócz najważniejszych tajemnic państwowych znany skandalista i wielbiciel elity brytyjskiej udostępniał wywiadowi sowieckiemu raporty dotyczące projektów atomowych amerykańsko-brytyjskich oraz informacje zdobyte przez brytyjski kontrwywiad.

Książka Andrew Lownie’go jest doskonale przygotowanym kompendium wiedzy o życiu i działaniach Guya Burgessa. Autor w oparciu o dostępne źródła historyczne z pietyzmem i niezwykłą dbałością o szczegóły dokonuje rekonstrukcji biografii jednego z najaktywniejszych szpiegów ZSRR. Snuje barwną i doskonale udokumentowaną opowieść o losach Burgessa począwszy od dzieciństwa po przedwczesną śmierć w Związku Sowieckim, gdzie po ucieczce z Wielkiej Brytanii znajdował się na utrzymaniu GRU. Lownie próbuje odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego niezwykle inteligentny młodzieniec z perspektywami na późniejszą karierę polityczną zdecydował się na współpracę z wrogiem ojczyzny. Jak doszło do tego, że absolwent Eton i Cambridge, jeden z członków Królewskiej Marynarki Wojennej, ulubieniec śmietanki towarzyskiej dopuścił się zdrady? Czy zaważyć na tym mogły jego homoseksualizm i liczne nałogi? Niewątpliwie odpowiedź na te i inne pytania nie jest jednoznaczna.

Po zapoznaniu się z doskonale odtworzoną biografią Burgessa, moje wyobrażenie i stosunek do tego człowieka nieco się zmieniły. Mimo, że Anglik przekazywał najbardziej strzeżone tajemnice państwowe, przez które pozbawiono życia wielu współpracowników brytyjskiego wywiadu, to nie można postrzegać go jedynie przez pryzmat zdrady. Burgess był człowiekiem, którego nie jest łatwo zaszufladkować, a motywy jego postępowania okazały się bardziej niejednoznaczne niż można przypuszczać. Nie próbuję jednakże wybielić tej postaci, ale warto zwrócić uwagę na środowisko, w którym został wychował oraz czasy w jakich przyszło mu żyć.

Jednym z najciekawszych epizodów w jego życiu wydawało mi się rozpoczęcie współpracy z rosyjskim wywiadem, na którą wpływ miło wiele czynników. Interesująco przedstawiać się miało również jego życie w komunistycznej Rosji, do której zbiegł w 1951 roku z obawy przed aresztowaniem za szpiegostwo i zdradę. Wbrew pozorom jego wrażenia z komunistycznego ustroju nie były pozytywne. Jedna z anegdot, którą Lownie przytacza głosiła, że Burgess nie chciał uczyć się języka rosyjskiego i narzekał na jakość ubrań. Miał również trudności ze znalezieniem partnera. „Nienawidzę Rosji! Brzydzę się Rosji! - krzyczy zamroczony rosyjską wódką, która wpędzi go do grobu w wieku zaledwie 52 lat”.

Pasjonującą książkę Andrew Lownie’go polecić mogę przede wszystkim pasjonatom historii. Dzięki szczegółowym badaniom dostępnych źródeł udało się autorowi stworzyć barwny obraz człowieka, który po latach szpiegowania dla Stalina uciekł z ojczyzny w niełasce i zmarł na obcej ziemi. Losy Burgessa są nie tylko pasjonującą opowieścią szpiegowską, ale przede wszystkim przestrogą.