Żelazny Jan | Autor: Robert Bly

„Mężczyźni, zwłaszcza młodzi, w naszych czasach cierpią. Dzięki temu, iż wielu z nich zdało sobie sprawę ze źródeł swej frustracji, ze swej tęsknoty za ojcem i postacią mentora, jesteśmy lepiej przygotowani do wyruszenia na powitanie Dzikusa i powrotu do idei inicjacji”

To właśnie mężczyźni są głównymi adresatami bestsellerowej pracy Roberta Bly, choć oczywiście nie odżegnuje się on we wstępie od czytelnika żeńskiego. Jasno jednak komunikuje, że należy pamiętać, iż w kulturze istnieje inicjacja męska, żeńska i ogólnie człowiecza, a Autor w swojej księże omawia wyłączanie tę pierwszą. Zaznaczmy od razu, że nie czyni ze swoich obserwacji żadnego manifestu, będącego w kontrze na przykład dla ruchów feministycznych. Przeciwnie, pochylając się z troską nad kondycją współczesnego mężczyzny, wychodzi naprzeciw oczekiwaniu, by dobrze zdefiniowany i okiełznany pierwiastek męski, poprzez uzyskanie samoświadomości, potrafił szczęśliwie funkcjonować w harmonii z pierwiastkiem żeńskim, światem i samym sobą.

Swą opowieść o męskiej inicjacji i powrocie do dzikiej pierwotności snuje na bazie mniej znanej, ale szalenie sugestywnej i nośnej w sensy baśni braci Grimm, zatytułowanej nie inaczej jak „Żelazny Jan”. Jej treść została przytoczona na końcu tego kilkuset stronnicowego eseju Roberta Blya, ale jej znajomość nie jest wcale wymagana przed przystąpieniem do lektury tej fascynującej pracy. Autor podąża bowiem za kolejnymi wydarzeniami z baśni, stopniowo próbując odkryć jej głębsze sensy i kulturowe nawiązania.

Głównym wątkiem i motywem opowieści o młodym synu króla, który spotyka na swojej drodze tajemniczą postać tytułowego Żelaznego Jana, jest pojęcie inicjacji.

„Dawny zwyczaj inicjacji – ciągle obecny w naszej strukturze genetycznej- przedstawia sobą trzecią drogę, biegnąca między „naturalnymi” drogami ekscytacji szaleńca oraz ekscytacji ofiary. Pojawia się postać mentora, czyli „męskiej matki”. Tuż za nim stoi istota będąca wcieleniem bezosobowej siły, to znaczy- w naszej opowieści – Dzikus czyli Żelazny Jan.”

Przy okazji wyjaśniania czym jest inicjacja i dlaczego mentor nazywany jest „męską matką” a nie zwyczajnie ojcem, zwraca Bly uwagę na ciekawą sprawę. Otóż w literaturze mitologicznej można znaleźć bardzo nieliczne przykłady serdecznych, przyjaznych stosunków ojca z synem. Z ogromną trudnością znajduje postać Króla Artura, który co prawda emanuje wielkodusznością ale jako wuj, mistrz i przewodnik młodych mężczyzn, a nie jako ojciec.

Jest możliwe, stwierdza Bly, że bliskość, jakiej pragniemy od naszych Ojców, jest w ogóle nieosiągalna. „Mężczyzna – jak pisze John Layard – symbolizuje to, co jest „oddzielone”. (…) tymczasem ojciec może nas obdarzyć różnymi rzeczami, ale nie powinniśmy spodziewać się od niego serdeczności, jaką dawała nam matka.”

Robert Bly dokonując pewnego rodzaju odcyfrowania baśni braci Grimm posiłkuje się pracami znamienitych pisarzy, psychologów i badaczy kultury. W bogatej bibliografii znaleźć możemy odwołania do dzieł takich twórców jak Carl Jung, Mircea Eliade, D.H. Lawrence, Rober Graves, Shakespeare. Cytuje także swoje utwory poetyckie, w których odwołuje się do mitów i tak zwanej świadomości zbiorowej, gdzie zakodowanych jest mnóstwo mitologicznych tropów. Robet Bly jest bowiem przede wszystkim poetą i gawędziarzem, który niejako przy okazji para się twórczością eseistyczną. Dzięki temu, jego naukowa w gruncie rzeczy praca, uzyskała wyjątkowej lekkości, stając się porywającą podróżą przez mitologię, literaturę i psychologię, w poszukiwaniu legendarnego Gralla. W tym przypadku jest nim coś, co możemy określić mianem istoty męskości.

Wspaniała to rzecz, która zasłużenie, zaraz po premierze w latach 90’, przez wiele miesięcy okupowała pierwsze miejsca na listach najpoczytniejszych książek.