Poemat Widma Wiersze | Autor: Tadeusz Gajcy

II wojna światowa, śmierć, modlitwa i … poezja. Te słowa najlepiej oddają specyfikę twórczości jednego z najwybitniejszych i najbardziej znanych, tuż obok Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, przedstawiciela pokolenia urodzonego około roku 1920, pokolenia Kolumbów. Ewentualnie można by dodać jeszcze do tego wszystkiego miłość i wszelkiego rodzaju obrazy zniszczenia, upadku świata oraz… wzrost silnego, młodzieńczego ducha. Taka właśnie jest poezja Tadeusza Gajcego – chłopaka i poety legendy, który w jednej ręce na zmianę trzymał broń i pióro. Poemat Widma. Wiersze to zbiór jego najsłynniejszych, ale także najbardziej poruszających utworów.

Wierszy Gajcego nie sposób zrozumieć bez znajomość jego życiorysu oraz momentu historii Polski, świata, w którym tworzył. Zbyt dużo czasu, by poznać, czym jest życie, poeta nie miał – zginął, walcząc w powstaniu warszawskim, mając zaledwie 22 lata. Ojczyzna była dla Gajcego wartością największą. Oddał się jej całkowicie. Ochoczo angażował się w działalność konspiracyjną, zdecydował się walczyć po stronie AK nie tylko dosłownie, z karabinem, ale także słowem. Na tajnych spotkaniach prezentował swoje wiersze, które później stały się świadectwem epoki, w której żył.

O pokoleniu Kolumbów zwykło się mówić jako o pokoleniu spełnionej apokalipsy. O czasach piekielnych traktuje poemat Widma. Przerażający w swej poetyce śmierci i zniszczenia, zachwycających kunsztem tak młodziutkiego autora. Krajobraz wojennej Polski obejmuje zwęglone, dawniej zielone lasy, trupie powietrze, którym nie da się oddychać, zapadającąsię i pękającą ziemię . Jedyne, co żywe i trwałe w świecie ciemnym i skostniałym to wiara i ufność Bogu. Słowo Polska nie pada tu ani razu. Nazwa własna została zastąpiona określeniem „ten kraj”. Poeta obdzierając ojczyznę z jej imienia, chciał podkreślić, jak zniszczona i pozbawiona godności została Polska podczas II wojny światowej. I jak zmieniła się nie do poznania.

Twórczość Gajcego można nazwać poezją momentów. Poeta stara się uchwycić wszystko to, co jeszcze ma w sobie jakąkolwiek energię niezabitą przez wojnę – emocje towarzyszące rozstaniu (Moja mała), chwilę spokoju i rozmyślań (Nad ranem) lub najmniejszy przejaw poczucia spokoju, bezpieczeństwa i komfortu (Modlitwa za rzeczy). Niezwykle istotna jest także topika biblijna, szczególnie ta, która odnosi się do cudów zmartwychwstania, życia pozaziemskiego, ale także cierpienia i konieczności odbycia kary za grzechy. Możną ją odnaleźć już w samych tytułach: Stygmat, Betlejem, Chwila biblijna, Trójgłos. Poszczególne utwory skrywają aluzje do historii Łazarza, boskiej opatrzności i aniołów. Poeta odwołuje się do powyższych motywów, modyfikuje je, przystosowuje do własnej sytuacji. Z jego utworów wyłania się obraz pokornego, ale wciąż walczącego i nie chcącego się poddać podmiotu lirycznego. Młodzieńcza siła i niezachwiana wiara w ideał rycerski – właśnie w ten sposób można scharakteryzować dwudziestoletniego poetę-żołnierza.

Zwłaszcza końcowe utwory Tadeusza Gajcego pokazują, jak dużą miał świadomość zbliżającej się śmierci oraz własnego końca. Poczucie otaczającego go zewsząd zagrożenia oraz przeżywania każdego kolejnego dnia jako potencjalnie ostatniego towarzyszyło jego poezji od samego początku, jednak w końcowych utworach zdecydowanie przybiera na sile. Kolumbowie biorąc udział w powstaniu warszawskim mieli świadomość tego, że raczej walczą po to, żeby godnie umrzeć niż po to, żeby przeżyć.

Wiersze Gajcego, ale także innych przedstawicieli czasu spełnionej apokalipsy, przesycone są patetyzmem oraz rozbudowanymi metaforami, które nazywane są często królewskimi środkami stylistycznymi i jeszcze bardziej podkreślają podniosły charakter utworów.

Poezji Tadeusza Gajcego nie da się oceniać w kategoriach „podobającej się lub nie”. Tomik Poemat Widma. Wiersze nie należy do przyjemnych i łatwych. Jednak warto go przeczytać, chociażby po to, by na chwilę spotkać się z doskonałą poezją lub odbyć lekcję polskiej historii początku XX wieku.