Jacek Malczewski „Zaklęty U Źródła...” | Autor: Katarzyna Maria Bodziachowska

Z historią życia oraz twórczością Jacka Malczewskiego zapoznałem się dość wcześnie, ponieważ w zbiorach Muzeum Narodowego w moich rodzinnych Kielcach znajduje się bogata kolekcja płócien najwybitniejszego polskiego symbolisty, w skład której wchodzą takie arcydzieła malarstwa jak słynny "Autoportret w zbroi", "Polonia" oraz "U studni". Nie trzeba być historykiem sztuki, by docenić martyrologiczno - patriotyczną wymowę dzieł Malczewskiego, podziwiać nawiązania do kultury antycznej oraz analizować mistyczną symbolikę jego obrazów. Jako miłośnik twórczości radomskiego malarza z ogromnym zainteresowaniem sięgnąłem po książkę Katarzyny Marii Bodziachowskiej pt. "Jacek Malczewski. Zaklęty u źródła", która ukazała się nakładem Oficyny Wydawniczej Rytm.

Na wstępie recenzji należy zaznaczyć, że praca Katarzyny Marii Bodziachowskiej nie jest biografią sensu stricto. Można ją uznać za powieść historyczną lub zbeletryzowaną opowieść biograficzną, która w bardzo przystępny sposób przybliża czytelnikowi zarówno życie prywatne Malczewskiego, jak również skomplikowaną osobowość twórczą artysty. Na powieść składają się zatem opisy dziecinnych lat spędzonych w rodzinnym domu w Radomiu, czteroletniego pobytu Malczewskiego w majątku wuja Feliksa Karczewskiego w Wielgiem, naukę w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, poszukiwanie własnej ścieżki artystycznej, podróże do Paryża, Włoch i Monachium, przyjaźnie i miłości oraz bogatą karierę malarską i pedagogiczną artysty, zakończoną jego śmiercią 8 października 1929r. w Krakowie.

Największym atutem publikacji Katarzyny Marii Bodziachowskiej są wiernie oddane realia historyczne przełomu XIX i XX wieku. Autorka w rzetelny sposób przedstawiła ówczesną obyczajowość, różnice dzielące prowincjonalny "carski" Radom i wielkomiejski "galicyjski" Kraków, życie krakowskiej bohemy artystycznej, a nawet wybuch Powstania Styczniowego, którego uczestnikiem był ojciec malarza. Przemiany polityczne, społeczne i kulturalne spełniają podwójną rolę: są tłem opowieści o Malczewskim oraz służą jako determinanty, które wpłynęły na jego twórczość. Historyczny walor książki podkreślają również "postacie drugoplanowe", które los postawił na drodze Jacka Malczewskiego - wśród nich Adolfa Dygasińskiego, Jana Matejkę czy Józefa Brandta.

Najpoważniejszym zarzutem pod adresem książki jest brak bibliografii. Autorka bardzo często opisuje życie wewnętrzne malarza, jego przemyślenia i rozterki oraz przedstawia kontakty z innymi ludźmi, w tym niełatwe relacje z rządzącym krakowską Szkołą Sztuk Pięknych Janem Matejką. Nie wskazuje przy tym źródła wiedzy o wydarzeniach z życia Malczewskiego. Zmusza to do zadania pytania o granicę pomiędzy autorską (czytaj - wyimaginowaną) wizją życiorysu artysty, a jego faktyczną biografią. Co prawda dzieło Katarzyny Marii Bodziachowskiej nie pretenduje do miana książki naukowej lub popularnonaukowej, lecz brak bibliografii stawia pod znakiem zapytania niektóre fragmenty oraz uniemożliwia zainteresowanemu czytelnikowi sięgnięcie po inne prace poświęcone Malczewskiemu, z których korzystała Autorka.

Powieść jest napisana poprawnym, choć nieco zbyt patetycznym stylem. Doskonałym tego przykładem są "natchnione" wypowiedzi nastoletniego Jacka Malczewskiego oraz podniosłe dialogi, które sprawiają, że zachowania postaci są przerysowane i teatralne. Akcenty w książce rozłożone są bardzo nierówno. "Jacek Malczewski. Zaklęty u źródła..." pełen jest opisów sławiących piękno radomskiej ziemi oraz pochwałę spokojnego życia w szlacheckim dworku. Uważny czytelnik dostrzeże inspiracje rodzimymi klasykami: Soplicowem Mickiewicza, Nawłocią Żeromskiego czy krajobrazem rodem z "Nad Niemnem" Orzeszkowej. Nie może to dziwić, ponieważ Katarzyna Marcia Bodziechowska na codzień pracuje jako polonistka w jednym z częstochowskim liceów. Tłumaczenie malarskich aspiracji Malczewskiego umiłowaniem przyrody oraz opowieściami ojca wydają się nietrafione, ponieważ to pełne skomplikowanych symboli i metafor obrazy, a nie "dosłowne" pejzaże przyniosły artyście uznanie. Autorka poświęciła również dużo miejsca kobietom w życiu Malczewskiego - młodzieńczej miłości Wandzie Karczewskiej, kochance Kindze Balowej oraz żonie Marii. Trudno jednak nie oprzeć się wrażeniu, że ukazane w książce relacje Malczewskiego z przedstawicielkami płci pięknej, zwłaszcza nieudane małżeństwo, zostały przedstawione w dość mocno spłycony sposób.

Podsumowując, praca Katarzyny Marii Bodziachowskiej wzbudziła we mnie ambiwalentne uczucia. Długo zastanawiałem się do kogo skierowana jest ta książka. Dla osób, które nie miały dotychczas okazji do zetknięcia się z twórczością Malczewskiego oraz unikających naukowych opracowań może ona stanowić "lekki, łatwy i przyjemny" wstęp do dalszego pogłębiania wiedzy na temat najwybitniejszego polskiego symbolisty. Z drugiej jednak strony przygodę z Malczewskim lepiej rozpocząć od dostępnych na rynku wydawniczym starszych publikacji, a przede wszystkim od wizyty w muzeum.