Bushidō Ethos Samurajów Od Opowieści Wojennych Do Wojny Na Pacyfiku | Autor: Joanna Puchalska

Punktem wyjścia i takim moim motywem zaczepnym przed lekturą „Bushido. Ethos samurajów od opowieści wojennych do wojny na Pacyfiku” była próba odpowiedzi na zadawane sobie pytanie – jak to w końcu było z tymi wojownikami z Japonii? Z jednej strony bowiem znany jest ich atrakcyjny i bardzo wyidealizowany obraz płynący z mediów i (pop)kultury, natomiast z drugiej tu i ówdzie da się usłyszeć głosy, że jednak nie były to postacie do końca krystaliczne. Miałem nadzieję, że obszerna, bo prawie 400 stronicowa praca Joanny Katarzyny Puchalskiej pomoże mi w jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.

„Bushido” podzielone zostało na kilkanaście rozdziałów, z czego osiem składa się na najważniejsze części tej książki. Wystarczy rzut oka na spis i od razu dostrzeżemy pierwszą zaletę publikacji, a mianowicie bardzo szeroki wachlarz podejmowanych w niej zagadnień. Autorka nie skupia się tylko i wyłącznie na czasach, w których klasa samurajów żyła i miała się nad wyraz dobrze, ale również pokazuje, jaki miała ona wpływ na lata dużo późniejsze, że choćby wspomnę czasy II WŚ. Omawianych tu zagadnień jest naprawdę dużo i wyczerpują one dość kompleksowo podjętą tematykę. Wszystko zaczyna się od wstępu i przybliżenia nam sposobów i prowadzenia przez samurajów walki i narzędzi, jakie do tego celu oni wykorzystywali. Dopiero po takim wprowadzeniu czytelnika w świat japońskiej wojaczki, autorka podejmuję w swojej pracy tematykę etosu postępowania opisywanej klasy społecznej. Przybliża nam nie tylko dość powszechnie znane zagadnienia, jak samurajska zemsta (gdzie nie mogło oczywiście zabraknąć "47 roninów") czy harakiri, czyli rytualne samobójstwo w celu uniknięcia wstydu, ale też podnosi tematykę mniej znaną jak pisma tworzone przez samurajów, a będące wykładnią ich zachowania czy wręcz kontrowersyjną jak związki homoseksualne. Spektrum tematów jest tu naprawdę obszerne, co w konsekwencji daje dość pełny obraz tego, kim byli samurajowie naprawdę. Całość dość standardowo kończy się ukazaniem wpływu na popkulturę i tego, jaki obraz samurajów ukazywany jest w dzisiejszych czasach za sprawą tak popularnych nośników, jak manga, anime, film czy gry komputerowe.

Warto też wiedzieć, że „Bushido” nie jest lekką i przyjemną historią o życiu pochodzących z Azji wojowników. To ze wszech miar praca naukowa. Taki jest wykorzystany w niej język (dość często pisany w pierwszej osobie), i taki charakter. Nie spodziewajcie się więc ekscytujących opisów, pojedynków czy przygód, natomiast książka oddaje nam ten brak z zadatkiem, biorąc pod uwagę wiedzę, którą z niej czerpiemy. Autorce oddać trzeba, że wykonała kawał świetnej i tytanicznej pracy, zbierając materiały do tworzonej przez siebie publikacji, czego efektem jest nie tylko sama książka czy wykorzystane w niej bardzo liczne cytaty, ale też znacząca bibliografia, do której zainteresowani mogą zajrzeć, aby poszerzyć swoją wiedzę w konkretnym temacie.

To co mi osobiście nieco zgrzyta, to nie do końca zrozumiałe i nie mające nic wspólnego z opisywanym tematem występujące niekiedy wtrącenia. Już we wstępie książki (o samurajach pamiętajmy o tym), w przypisie, autorka porusza problem zwiększającego się na świecie nacjonalizmu, wskazując choćby na Prawo i Sprawiedliwość, jako partię narodową (co już w samo w sobie po bliższym poznaniu jest pewnym nadużyciem). Bardzo dobrym z kolei pomysłem, było przybliżenie swego rodzaju tematu tabu, który jednak powinien być omawiany, czyli homoseksualizmu wśród samurajów. I tu jednak nie obyło się bez zgrzytu jak wtrącenie o prześladowaniach homoseksualistów w III Rzeszy. Pytanie, które mi się automatycznie nasunęło to, jaki był tego cel, jeśli książka traktuje o etosie samurajów? To, czego mi osobiście zabrakło zresztą w tym rozdziale, to wykazania czy związki między mężczyznami były epizodyczne, czy jednak było to zjawisko powszechne. Są to jednak na tyle drobne elementy, że zapewne nieliczni zwrócą na nie w ogóle uwagę. Można więc po prostu uznać, że się czepiam.

Puchalska wielokrotnie w swojej pracy obdziera samurajów z takiego wyidealizowanego obrazu, jaki tkwi u większości osób, którzy myślą o nich, jako o osobach niemalże bez wad. Okazuje się, że tak nie jest, czego przykłady znajdziemy w recenzowanej pozycji. Samurajowie wielokrotnie dopuszczali się zdrad czy zachowań moralnie nagannych, a co więcej, i co jest może nieco komiczne, trzeba było uczyć ich zwykłego przyzwoitego zachowania, a przynajmniej ja tak odczytuje spisane na papierze rady takie, jak: „nie kłam”, „nigdy nie bądź niegrzeczny względem swoich rodziców” itp. Wydają się to sprawy oczywiste, a jednak niejaki Takeda Nobushige stworzył listę „Dziewięćdziesięciu dziewięciu praw rodu Takeda”, w którym takowe wskazówki przelał na papier. I to jest niejako odpowiedź na zadawane sobie przeze mnie pytanie, kim byli samurajowie. Na pewno byli osobami niezwykle mężnymi i walecznymi, którzy jednak mieli wady i, którzy nie są tak doskonali, jak niektórzy chcieliby ich widzieć. Książka Puchalskiej w rozsądny sposób ukazuje te przywary, ale jednocześnie oddaje należny im hołd, będąc bardzo kompleksowym źródłem wiedzy o kodeksie zachowań, jakim mieli się oni kierować, ale też o tym, kim w ogóle byli, jak walczyli i jak wpłynęli na losy Japonii na przestrzeni tych wszystkich lat.

Z tego też względu uważam, że dla osób zainteresowanych tematyką samurajów jest to bez wątpienia pozycja obowiązkowa. Takiej ilości wiedzy na ich temat, zgromadzonej w jednym miejscu nie znajdzie się chyba w żadnej innej dostępnej na krajowym rynku pozycji. Wysokiej oceny nie zmieni nawet dość minimalistyczna jakość wydania tej książki. Co prawda ilustracji trochę tu znajdziemy, ale nieco szkoda, że są one czarno – białe. Tak czy inaczej, zachęcam was do zapoznania się etosem samurajów, który odsłania przed nami Joanna Katarzyna Puchalska.