W Polu | Autor: Stanisław Rembek

Stanisław Rembek – nazwisko powszechnie znane, na trwałe wpisane do polskiej historii literatury XX wieku. Postać jest godna uwagi, nie tylko ze względu na swój warsztat pisarski. Rembeka można uznać za przedstawiciela „czynnego patriotyzmu” – był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej, w 1939 roku brał udział w obronie Warszawy jako komendant jednego ze schronów. Był także działaczem konspiracyjnym, brał udział w tajnym nauczaniu. To sporo jak na jednego człowieka.

Powieść W polu, wydana w 1937 roku, przyczyniła się do tego, że w komunistycznej Polsce Stanisław Rembek funkcjonował jako persona non grata – pisarz wyklęty, wrogi i niewygodny dla aktualnej władzy. Ta „antyradziecka” lektura bardzo szybko znikała z księgarnianych półek i była usuwana z bibliotek. Po powieści nie miało być śladu – tak, jakby nigdy nie została napisana. Natomiast przez największe legendy polskiej humanistyki XX wieku (m.in. Marię Dąbrowską, Karola Irzykowskiego, Juliana Krzyżanowskiego i Kazimierza Wykę) książka została oceniona bardzo wysoko oraz wpisana w kanon najlepszej literatury batalistycznej.

Rok 1920, tereny Białorusi. Oddział polskiej piechoty zaczyna odnosić jedynie klęski. Wszystko zaczyna się od śmierci jednego z żołnierzy – kaprala Górnego, który wysłany na patrol, zostaje zastrzelony przez bolszewików. W oddziale dochodzi do ciągłych kłótni i rozłamów – sugeruje się, że dowódca celowo wysłał Górnego na pewną śmierć. Sierżant Dereń, przyjaciel zamordowanego żołnierza, staje się głównym, jawnym przeciwnikiem dowódcy kompanii – Ludomskiego. Gęstniejąca atmosfera wzajemnej nienawiści i braku zaufania jedynie utrudnia wygranie jakiejkolwiek walki. W tytułowym polu, na froncie, króluje śmierć, strach i brud. Rembek dokonuje demitologizacji romantycznego ideału walki. Model XIX-wieczny podkreślał przede wszystkim honor, męstwo oraz miłość do ojczyzny walczących, a tym samym wiele niewygodnych kwestii pomijał i zaciemniał obraz prawdziwej wojny. Natomiast Rembek nie szczędzi nam brutalnych opisów, śmiało kreśli obrazy porozrywanych ludzkich ciał, kul tkwiących w otwartych czaszkach oraz konających żołnierzy gdzieś wśród błota, zakrwawionej ziemi i innych trupów. Autor pokazuje rzeczywistość wojenną w taki sposób, jaka naprawdę była – pozbawiona humanizmu, estetyki i wzniosłych ideałów. Chodziło przede wszystkim o przetrwanie, uwolnienie się spod wrogiej siły, po prostu wolność. Musimy mieć świadomość, że sięgając po tę książkę, będziemy obcować z prozą naturalistyczną, skupiającą się na tych elementach rzeczywistości, od których raczej odwracamy wzrok. Ze względu na sposób obrazowania oraz kreowania powieściowego świata Stanisław Rembek porównywany jest do jednego z najwybitniejszych rosyjskich prozaików początku XX wieku – Izaaka Babla. Chcą poznać twórczość tego autora warto sięgnąć przede wszystkim po Armię konną oraz Opowiadania odeskie.

Jeśli nie dla przyjemności, po co zatem czytać powieść W polu lub jakąkolwiek inną prozę batalistyczną? Ten rodzaj literatury nie pozwala odejść w zapomnienie fragmentom historii ludzkości. Ma zatem wartość edukacyjną. Powieść Rembeka potraktować można także jako refleksję na temat okrucieństwa, zwierzęcej strony ludzkiej natury, ale także o przesuwaniu granic moralnych w zależności od kontekstu, czasu, miejsca. Co ważne, w obliczu wojny właściwie nie możemy mówić o człowieku, ale o masie lub grupie, w której nie ma miejsca na indywidualizm.

Pomimo tego, że W polu do „przyjemnych” lektur nie należy, warto po nią sięgnąć po to, by móc obcować z bardzo żywym obrazem polskiej historii najnowszej. Chociaż powieść została napisana kilkadziesiąt lat temu, kwestie relacji polsko-rosyjskich oraz sowietyzacji nadal pozostają szeroko dyskutowane i mieszczą się w kręgu zainteresowań wielu pokoleń, także tych najmłodszych.