Rok Szczura | Autor: Clare Furniss

Pożegnanie z dzieciństwem

Wielcy myśliciele zawsze mieli dużo do powiedzenia. Któryś z nich twierdził, że czas leczy rany. Inny pouczał, iż cierpienie uszlachetnia. Jeszcze inny przekonywał, że wiele rzeczy runęło, aby wznieść się wyżej. Niech zgadnę – żaden z nich nie był nastolatką, która z dnia na dzień musiała stać się dorosła? A tak doświadczoną przez życie dziewczyną jest Pearl – bohaterka książki Clare Furniss „Rok Szczura”.

Matka Pearl niespodziewanie umiera, a to, co po sobie zostawia, jeszcze mocniej zaburza porządek w rodzinnym układzie. Pearl musi ustąpić z zajmowanego latami miejsca w centrum, bo oto pojawiło się nowe Słońce. Jest małe, czerwone i ma na imię Rose, ale starsza siostra woli nazywać je Szczurem i traktować jak szkodnika. Ojciec dziewczynek, a ściślej mówiąc ojczym Pearl i ojciec Rose, niezbyt dobrze radzi sobie zarówno z żałobą po żonie, jak i z samotnym rodzicielstwem. Wiele czasu poświęca młodszej córce – najpierw w szpitalu, godzinami wpatrując się w inkubator, potem w domu. Pearl czuje się, jakby stała niezauważona w progu, jakby została zdegradowana do pozycji zbędnego elementu krajobrazu. Tęskni nie tylko za matką, ale i za ojcem, który, jak sądzi, już jej nie potrzebuje.

Czasem, kiedy traci się kogoś bliskiego, to jakby samemu się umierało. Bo tylko w ten sposób można być blisko tej osoby, której już nie ma. Więc przestaje się żyć. Taką taktykę obiera Pearl. Wycofuje się. Zamyka. Pochłonięta własną tragedią przestaje zauważać problemy innych, jakby tylko ona miała prawo do łez. Życiowe turbulencje, z jakimi mierzą się jej znajomi, uważa za pozbawione znaczenia, a wręcz godne pogardy. Bo jakie cierpienie może być gorsze niż utrata matki? Jak ktoś, kto nie przeżył takiego nieszczęścia, śmie oczekiwać jej współczucia? Ona, choć miałaby do tego prawo, również niczego nie żąda. Chciałaby tylko, by otoczenie dało jej święty spokój, pozwoliło przeżywać żałobę w sposób, jaki wybierze. A jej wyborem jest milczenie i izolacja.

Jak powiedział pewien reformator, myśli są wolne od cła, toteż Pearl pozwala sobie na szczere refleksje, ale ponieważ wyglądają one równie ponuro jak mina, którą prezentuje światu, woli powstrzymać się od ich artykułowania. Nie zdradza ich nawet duchowi matki, który co jakiś czas pojawia się obok niej i zasypuje ją pytaniami. Dziewczyna jest przekonana, że nikt nie będzie w stanie zrozumieć jej uczuć. Komu mogłaby zwierzyć się z niechęci do nowego dziecka i ze strachu przed byciem szczęśliwą?

Wszyscy wokół zarzucają jej niedojrzałość, choć gdyby przyjrzeli się uważnie, być może dostrzegliby, że w rzeczywistości Pearl jest właśnie zbyt dojrzała. Przeżyła za dużo. Dorosła zbyt szybko. Czuje się stara i tak się zachowuje - jakby nie czekało jej już nic prócz śmierci. Nic nie ma dla niej znaczenia. W końcu wszystko robimy w życiu po to, by odciągnąć swoją uwagę od faktu, że w każdej, dowolnej chwili może nastąpić katastrofa. Pearl myśli, że posiadła wiedzę o istocie ludzkiej egzystencji, ale w rzeczywistości będzie musiała rzecz jasna wiele się nauczyć.

„Rok Szczura” to, mimo cynizmu głównej bohaterki (a zarazem narratorki), opowieść optymistyczna, miejscami zbyt przewidywalna. Kolejna wersja starej jak świat historii o dojrzewaniu. Lektura na jeden długi, zimowy wieczór. Mimo że brakuje jej oryginalności, jest całkiem przyjemna w odbiorze i myślę, że warto do niej zajrzeć, jeśli ma się naście lat. Może nie każda książka musi zaskakiwać? Może wystarczy, że będzie umilać nam czas. A z tego zadania powieść Clare Furniss na pewno się wywiąże.