Literatura Kryminalna Na Tropie Źródeł | Autor: Anna Gemra

Od kilkunastu lat cały świat ponownie czyta kryminały i następuje boom na powieści kryminalne lub sensacyjne z wątkami dotyczącymi śledztwa i zbrodni. Na rynku wydawniczym pojawiają się nowi autorzy, którzy zaskakują wymyślnymi pogmatwanymi intrygami i zawrotnymi zwrotami akcji. Także nasi rodzimi autorzy radzą sobie coraz lepiej, a ich kryminały zyskują popularność zagranicą. Śledząc różne trendy towarzyszące modzie na kryminał można zauważyć, że gatunek jakim jest powieść kryminalna ewoluował na przestrzeni lat. Z uwagi na duże zainteresowanie czytelników tym typem literatury popularnej nawet literaturoznawcy zaczęli zwracać uwagę na coraz większe znaczenie kryminału w popkulturze i życiu codziennym wielu ludzi. Z tego powodu zaczęto dyskutować o kryminale i organizować nawet konferencje naukowe i specjalne wydarzenia (Międzynarodowy Festiwal Kryminału we Wrocławiu, poznańska Granda, Kryminalna Piła i inne). Powstaje także coraz więcej książek naukowych poświęconych fenomenowi literatury kryminalnej w Polsce i na świecie (Etnolog w Mieście Grzechu Mariusza Czubaja, Krwawa Setka, Detektyw w krainie cudów Tadeusza Cegielskiego, dwa tomy Śledztwo i płeć Bernadetty Darskiej i wiele innych, których liczba rośnie w zawrotnym tempie). Jednakże w dyskusji o kryminale ważne jest także wskazanie jego genezy, początków, które widoczne są w literaturze starożytnej, a nawet w Biblii. Takie przekrojowe spojrzenie na literaturę poświęconą zbrodni i kwestii sprawiedliwości jest potrzebne w naukowej dyskusji o kryminale, ale i w uświadamianiu czytelników o specyficznych chwytach literackich stosowanych od wielu lat przez autorów.

W tropieniu źródeł współczesnego kryminału i ukazaniu jego wieloletniej ewolucji może pomóc książka Literatura kryminalna. Na tropie źródeł. Jest to druga z powstającej serii teoretycznoliterackiej, zawierająca referaty wygłoszone przez literaturoznawców podczas Międzynarodowego Festiwalu Kryminału we Wrocławiu. Materiały z tego tomu pochodzą z sesji naukowej towarzyszącej MFK z 2014 roku. W tomie redagowanym przez prof. Annę Gemrę znalazły się 23 różnorodne teksty napisane przez wybitnych naukowców z całej polski, poświęcone w całości tematyce powieści kryminalnej i jej różnorodnym odmianom.

Książkę otwiera artykuł Mariusza Kraski poświęcony poszukiwaniom genezy gatunku. Badacz przemierza długą drogę, aby odpowiedzieć na wydawałoby się dość prozaiczne pytanie: Czy kryminał to gatunek? Jeśli tak, to jakie są jego cechy? Wbrew pozorom są to pytania, na które odpowiedź znaleźć jest trudno.

W śledztwie dotyczącym źródeł kryminału pomagają artykuły poświęcone różnym odmianom kryminału. Pierwszym tropem w tym historycznoliterackim dochodzeniu jest literatura dawna, a mianowicie Biblia i literatura staroegipska. Następnie śledzimy powinowactwo z powieścią tajemnic, w tym ze słynnymi Tajemnicami Paryża E. Sue, które w dziewiętnastym wieku rozpoczęły modę na sensacyjne opowieści o mrocznych zakątkach wielkich miast. Następne tropy wiodą ku powieściom w odcinkach publikowanym na łamach polskich i zagranicznych czasopism. Wspomniane są takie ważne teksty jak dzieło Gaboriau, czy teksty mało znanych polskich autorów, tj. Kazimierz Chłędowski. Nie zabrakło także analiz utworów współczesnych pisarz, w tym prozy Michała Witkowskiego. Odrębną gałąź w badaniu kryminału stanowi artykuł Wojciecha Kajtocha, który zapoznaje odbiorcę z historycznymi serialami kryminalnymi.

Książka Literatura kryminalna. Na tropie źródeł to swoisty kalejdoskop wiedzy o kształtowaniu się tego typu literatury. Po lekturze tej publikacji czytelnik będzie mógł spojrzeć inaczej na kryminał i zauważyć, że w ciągu wielu lat techniki prowadzenia narracji, czy tworzenia intrygi wielokrotnie ewoluowały. Pisarze toczyli ze sobą bój o uwagę czytelnika, co skutkowało nowymi formami wyrazu i sposobami tworzenia kryminalnej fabuły. Nie można zapominać także o trójkącie zależności, czyli o ofierze, mordercy i detektywie, gdyż są to główne składniki powieści, wokół których budowana jest fabuła.

Przeciętnemu czytelnikowi może czasami przeszkadzać nieco schematyczny i skostniały dyskurs naukowy. Teksty są bowiem przepełnione terminologią, ale dzięki przypisom można w każdej chwili nadrobić zaległości i nieco się dokształcić. Z drugiej strony bardzo mnie cieszy, że polscy literaturoznawcy zaczęli bliżej interesować się różnymi formami literatury popularnej. Taki stan rzeczy powoduje, że środowisko badaczy literatury wkracza na nowe pole i możliwości. Okazuje się bowiem, że literatura masowa zyskuje równouprawnienie w hierarchii badawczej, co powoduje nowe możliwości. Także kryminał wymaga odrębnej niż tzw. literatura wysoka refleksji i wypracowania narzędzi umożliwiających badanie powieści kryminalnej. Dotyczy to zarówno kryminału dawnego (tzw. klasyczny kryminał- opowiadania kryminalne E. A. Poe, czy twórczość A. C. Doyle’a, A. Christie itd.), jak i współczesnego (amerykańskiego, skandynawskiego, francuskiego, polskiego i jego subodmian, np. kryminału społecznego, politycznego itp.). Niemniej polecam tę książkę każdemu miłośnikowi kryminału, który jest szerzej zainteresowany tą tematyką oraz tym, którzy pragną dowiedzieć się więcej.