Krytyka I Kryzys Studium Patogenezy Świata Mieszczańskiego | Autor: Reinhart Koselleck

Tytułowe pojęcia kryzysu i krytyki nie nastręczają raczej większego kłopotu przy próbie ich zdefiniowania. Są oczywiście szalenie pojemne znaczeniowo i by wyjaśnić je dokładnie potrzebny byłby kontekst w jakich się pojawiają. Zasugerowany on zostaje w podtytule omawianego dzieła i odsyła skojarzenia czytelnika do świata mieszczańskiego. Pojawia się jednak problem w postaci pojęcia patogenezy, które samo w sobie jest łatwo definiowalne, oznacza bowiem mechanizm powstawania choroby, ale w samym tekście pojęcie literalnie się nie pojawia. Podczas lektury „Krytyki i kryzysu" czuć jednak ewidentnie, że to ono właśnie jest spoiwem łączącym w całość trzy obszerne rozdziały książki, opowiadające historię rozciągającą się od wojen religijnych w Europie, aż do wybuchu rewolucji francuskiej. Oczywiście chodzi bardziej o tak zwaną historię idei, historię intelektualną bardziej niż klasyczną historię wydarzeniową. Należy jednak podkreślić, że w obu tych dziedzinach autor ma ogromną kompetencję. Reinhart Koselleck należy do najwybitniejszych historyków niemieckich XX wieku (1923-2006) i najbardziej wpływowych filozofów historii na świecie. Był profesorem nauk politycznych na uniwersytecie w Buchum, profesorem historii nowożytnej w Heidelbergu oraz profesorem teorii historii w Bielefeld. Omawiana praca ukazała się po raz pierwszy w 1959 roku i została przetłumaczona na kilkanaście języków i trudno odmówić jej aktualności, zwłaszcza dzisiaj, w kontekście kryzysu z jakim boryka się przedsięwzięcie zwane Unią Europejską. Pracę tę można odbierać także w mniejszej skali, znajdując w niej odniesienia także do wewnętrznych napięć w naszym kraju po ostatniej zmianie na scenie politycznej, która do historii przejdzie po nazwą tak zwanej „dobrej zmiany". Jej ocenę pozostawmy jednak przyszłym historykom, tymczasem wróćmy to tego co w latach pięćdziesiątych minionego wieku pisał Koselleck.

„Patogeneza – twierdzą we wstępie do „Krytyki i kryzysu" Marcin Moskalewicz i Jakub Duraj – objaśnia powstanie w obszarze tkanki społeczeństwa sytuacji historycznie i statystycznie nienormalnej, która z czasem przeradza się w normę. Tą sytuacją jest doświadczenie nowoczesności. Przenosząc metaforę medyczną na obszar życia psychicznego, można powiedzieć, że książka prezentuje patogenezę nerwicy, w którą zachodnioeuropejskie mieszczaństwo popadło już w momencie swojego powstania. Nerwica ta polega na wewnętrznym konflikcie polityki i moralności (legalnego państwa i półjawnego społeczeństwa), a objawia się kompulsywnym dążeniem do zmiany, która w swojej w pełni rozwiniętej, patologicznej postaci zmierza wprost do utopii."

Praca ta, choć szalenie fascynująca i inspirująca nie należy do najłatwiejszych w odbiorze. To nie jest lekka filozoficzna powiastka w stylu Rousseau, choć do tego oświeceniowego filozofa Koselleck często się odwołuje, ale styl i metodologia dowodzenia swoich tez z pewnością bliższa jest tutaj Kantowi czy Heglowi. Z pewnością jednak warto jest zagłębić się w tę pracę, by bardziej świadomie oceniać rzeczywistość, by łatwiej mierzyć się nie tylko z historią, ale przede wszystkim z jej powtarzalnością. Dzięki tej wiedzy, łatwiej nam będzie stawiać przyszłe diagnozy, wszak nie bez kozery w podtytule dzieła pojawia się wspomniane wyżej wybitnie lekarskie z pochodzenia pojęcie. Skoro mowa o patogenezie, trudno oczekiwać, że stawiane diagnozy będą napawały optymizmem. Już bowiem nawet starożytni lekarze twierdzili, że nawet jeśli uda się doprowadzić do wyleczenie, że należy spodziewać się nawrotu choroby. Z tego wniosek, że kryzysy są powtarzalne, a każdy kolejny może być jeszcze gorszy od poprzedniego. Można się oczywiście z tym nie zgadzać, udawać, że problem nie istnieje, ale można też starać się na ów nawrót choroby, jakakolwiek by nie była, jakoś przygotować. „Krytyka i kryzys" może w tych przygotowaniach być pomocną, dlatego warto podjąć wyzwanie, jakie stawia przed czytelnikiem.