Ciemna Strona Miłości | Autor: Rafik Schami

Od dawna nie miałam przyjemności czytać powieści, która otwiera nowe horyzonty i przedstawia nieznany świat w sposób dokładny i silnie odzwierciedlający rzeczywistość. Mam na myśli najnowszą powieść syryjskiego pisarza Rafika Scharmi'ego. Ciemna strona miłości jest piątą powieścią pisarza, która ukazała się w Polsce.

Rafik Schami jest dziennikarzem i pisarzem syryjskim, który od czasu emigracji żyje i tworzy w Niemczech. Był współzałożycielem grupy literackiej „Südwind" i Związku Literatury i Sztuki „PoliKunst". W 1985 r. został wyróżniony prestiżową nagrodą literacką dla obcokrajowców piszących po niemiecku im. Adalberta von Chamisso („Adalbert-von-Chamisso-Förderpreis"), a w rok później nagrodą „Thaddäus-Troll-Preis".

Ta ponad 900-stronicowa powieść jest epopeją narodową ukazującą głębię zmian społeczno-politycznych, które miały miejsce przez ostatnie 100 lat. Autor barwnym i miejscami szokującym sposobem przedstawia znaczące wydarzenia, których uczestnikami byli różni bohaterowie. Na przykładzie trzech pokoleń zaznajamia czytelnika z sytuacją Syrii, począwszy od upadku Imperium Osmańskiego po lata 70. XX wieku. W tym czasie zmieniają się osoby rządzące, systemy polityczne, narastają konflikty religijne. Świadkami owych zmian są zwyczajni ludzie- reprezentanci różnych religii i środowisk, osoby młodsze i starsze, bogate i biedne, którym przyszło żyć w okresie wielkich zmian. Czytelnik śledzi poczynania tych bohaterów, których losy są silnie splecione i zależne od decyzji polityków.

Powieść obfituje w momenty wzruszające, radosne, ale i wprawiające w grozę, a nawet szokujące. Stałym elementem każdej z opowiedzianych historii jest wszechobecna atmosfera baśniowości, która zaczyna fascynować od pierwszej strony. Dla polskiego czytelnika Syria jest bowiem krajem egzotycznym, o którym ostatnio wiele mówi się na całym świecie, ale któremu nikt nie chce pomóc. To wrażenie niemalże mityczności kraju stara się nieco obalić autor, który bez ogródek przedstawia nieraz bardzo mocne i szokujące wydarzenia, o których wielu nie miało pojęcia.

Ciemna strona miłości to majstersztyk łączący w sobie wątki kryminalne, polityczne i obyczajowe, które zostały spięte przepiękną historią miłosną rodem z Szekspira. Niemożliwa miłość młodych ludzi- Rany i Farida z dwóch zwaśnionych rodów Musztaków i Szahinów od razu przypomina tragiczne w skutkach losy Romea i Julii.

Na kartach powieści dostrzec można również tęsknotę autora do ojczyzny. Rafik Schami jest mistrzem w odmalowywaniu ludzkich emocji i stopniowania napięcia. Pisarz oddziałuje na wszystkie zmysły czytelnika tworząc literacką epopeję, która jest zarazem kwintesencją Syrii- jej kolorytu lokalnego, bogactwa duchowego i kulturowego. Ukazuje sprzeczności targające jego krajan, którzy walczyli ze sobą w obrębie wyniszczających państwo konfliktów wewnętrznych, często o podłożu religijnym. Z jednej strony czytelnik jest świadkiem tworzenia się radykalizmu, a z drugiej- niebezpieczeństwa pojawiającego się wraz z komunistycznymi sympatiami. Jego powieść porusza serca i dusze, ukazuje uniwersalne wartości i wspólne dla mieszkańców całego świata uczucia, które opisuje z największą precyzją.

Ciemna strona miłości to powieść rzeka, przepiękny kolarz emocji, która miejscami wyciska łzy. Emocje, które towarzyszom bohaterom książki są tak prawdziwe, że nie raz ma się wrażenie, że od ich nadmiaru można nie wytrzymać. Zagmatwane ludzkie losy zależne od sytuacji geopolitycznej poruszają każdego czytelnika. Autor ukazuje znaczenie pojęć, które powoli tracą na znaczeniu- siła tradycji i honoru towarzyszy bohaterom i nieraz kształtuje ich losy.

Bardzo polecam książkę Rafi'ego Schami'ego każdemu miłości historii niebanalnych, pełnych prawdziwych emocji i ukazujących zagmatwane ludzkie losy. Powieść zaciekawia już od pierwszej strony i trzyma w napięciu do ostatniej. Ciemna strona miłości to doskonałe studium ludzkich emocji, które spodoba się miłośnikom literatury wartościowej i skłaniającej ku głębszym refleksjom. Jestem przekonana, że ta powieść na długo pozostanie w pamięci czytelnika.

Syria, kraj z niezwykle bogatą historią i kulturą, kojarzy się dziś Europejczykom głównie z trwająca tam dziś wojną domową, podbijającym jej tereny Państwem Islamskim i falami nigdzie niechcianych uchodźców masowo opuszczających ten kraj. Tak przedstawiają nam Syrię media, a jak widzą ją jej mieszkańcy, artyści którzy z różnych powodów także musieli emigrować? Jedną z takich osób jest Rafik Schami, pisarz, autor monumentalnej (936 stron) powieści „Ciemna strona miłości”.

Osią tego utworu są losy Farida Musztaka, młodego mieszkańca chrześcijańskiej dzielnicy Damaszku, urodzonego w 1940 roku. Powieść przedstawia 29 lat jego życia – trudną miłość do Rany Szachin pochodzącej z wrogiego jego rodzinie klanu, wzmożoną aktywność polityczną która o mały włos nie doprowadziła go do śmierci, oraz codzienne życie w Damaszku w okresie intensywnych przemian politycznych. Jednak „Ciemna strona miłości” to nie tylko życiorys Farida. Poznajemy także losy jego rodziców, dziadków od strony ojca i matki, dzieje waśni pomiędzy klanem Musztaków i Szachinów, a także krótsze i dłuższe historie z życia znajomych Farida lub ludzi o których tylko przypadkowo słyszał. Dużo miejsca zajmują też opisy fascynujących obyczajów, wierzeń, rytuałów o których wielu Europejczyków nie ma pojęcia lub myśli, że są one reliktem przeszłości. Nieprawda, wciąż pozostają żywe i odgrywają ważną rolę w życiu codziennych Arabów.

Konstrukcja „Ciemnej strony miłości” fachowo nazywa się powieścią szkatułkową – jedna historia jest przyczynkiem do rozpoczęcia kolejnej, ta zaś następnej i następnej. Sam autor jednak w Posłowiu przyrównuje ją do mozaiki – każda historia może funkcjonować jako oddzielny kawałek, ale tylko razem są w stanie stworzyć piękną, porywającą całość.

Akcja powieści toczy się spokojnie, leniwie wręcz. Czasami miałam wrażenie, że czytając ją poznaje dosłownie każdy dzień, każdy krok jego bohaterów. Są tu opisane zarówno wydarzenia mające wpływ na całe ich życie, a nawet na dalsze istnienie syryjskiego państwa, jak i epizody wydające się kompletnie bez znaczenia, jak dziecięce gry i zabawy popularne w Damaszku w latach 60-tych, ceremoniał wizyt w hammamie (publiczna łaźnia), czy też rytuał picia kawy z kardamonem. Te ulotne chwile o których po latach już się nie pamięta, mechaniczne czynności do których nie przywiązuje się wagi tworzą jednak życie człowieka oraz kulturę i obyczajowość w której wzrasta, dlatego też właśnie opowieści o nich budują klimat czasów w których żyli bohaterowie „Ciemnej strony miłości”.

Powieść składa się z 28 ksiąg pogrupowanych w osiem kategorii, z których każdą przypisać można do innego gatunku literackiego. I tak np. „Księgi miłości” przypominają romans, „Księgi klanu” sagę rodzinną, „Księgi śmiechu” zbiór zabawnych anegdot, a „Księgi bytu” nowele i opowiadania obyczajowe.

„Ciemna strona miłości” wpisuje się również w konwencję powieści postkolonialnej opowiadających o krajach Trzeciego Świata będących pod rządami państw europejskich. Wpływ kolonializmu widoczny jest również w życiu bohaterów powieści Rafika Schamiego, zwłaszcza w pokoleniu rodziców Farida i Rany. Służalczość i uległość wobec Europejczyków, niemożność stawienia im oporu pomimo ogromnej przewagi liczebnej Arabów, determinowała postępowanie Syryjczyków w czasach gdy ich kraj na przemian przechodził z rąk francuskich w angielskie. Ta wryta głęboko w mentalność Arabów bierność jest jednym z czynników sprawiających, że wiele państw tego regionu wciąż nękana jest rozmaitymi konfliktami wewnętrznymi i zewnętrznymi i pozostaje daleko w tyle za wysoko rozwiniętą Europą. Doskonale ilustruje ten stan rzeczy celne przemyślenie Eliasa, ojca Farida: „Wiele lat później Elias opowiadał, że w tym najgorszym momencie swego życia pojął całą nędzę Arabów. Trzech Syryjczyków niewolniczo pomagało skorumpowanemu, tchórzliwemu Francuzowi torturować swego rodaka”.

Koran, hadisy, baśnie tysiąca i jednej nocy to klasyczne już dzieła, z których ludzie na całym świecie czerpią dziś wiedzę o kulturze arabsko-muzułmańskiej. Odnoszą się one jednak do czasów starożytnych, dziś już zdających się być odległą legendą. Powieść „Ciemna strona miłości” może stać się ich godną kontynuatorką, przedstawiającą współczesną tradycję, historię i obyczajowość tego kręgu kulturowego, dziś kojarzącego się (błędnie!) wyłącznie z terroryzmem i radykalnym islamem.