Nostalgia | Autor: Władysław Eliasz

"Nostalgia" to książka nieprzystosowana do czasów, w których ją wydano. Jest niepokorna, mądra, piękna i inteligentna. Większość nie będzie miała pojęcia, co autor miał na myśli. Szczerze powiedziawszy, ja również nie jestem pewien.

Zgodnie z zapewnieniami samego Eliasza, "Nostalgia" jest kroniką jego własnych odczuć związanych z dorastaniem i wszystkimi przyległymi do tego przykrego procesu elementami. Osadzona została w rzeczywistym mieście, któremu autor nadał nierzeczywistą nazwę Akampa.

Język, jakim Władysław Eliasz opisuje świat należy do trudnych i skomplikowanych. Z początku można posądzić autora o zdecydowany przerost formy nad treścią, chwalenie się słowną erudycją nie niosącą większej wartości. Ale w istocie tak nie jest, Eliasz ma po prostu taki a nie inny pomysł na przedstawienie wydarzeń. Lektura nie jest z tego tytułu najłatwiejsza, akcja – o ile można tu w ogóle mówić o akcji – praktycznie stoi w miejscu, zawieszona gdzieś na roztaczanym przed czytelnikiem pejzarzu. Udało się autorowi przedstawić, nomen omen – nostalgiczne wspomnienia w kolorach jaskrawych, żywych, tak głęboko i szczegółowo zarysowanych, że stają przed oczami czytelnika jakby sam znajdował się w głowie Eliasza.

Książka właściwie nie ma fabuły, jako takiej. Jest czymś na kształt filozoficznego wywodu pomieszanego z twórczością Gombrowicza. Jest tym, o czym autor mówi, co usiłuje czytelnikowi uświadomić – tworem niepokornym, nie tyle rewolucyjnym, co buntowniczym wobec siły unifikacji i szarości codziennego świata.

I obawiam się, że krzyk Władysława Eliasza nie zostanie odpowiednio odebrany. Autor ma, jak mi się zdaje, nadzieję wywołać u z gruntu stadnego i raczej opornego na zmiany gatunku – człowieka – odruch autonomiczny. Odruch przemyślenia zachowań, odruch zwrócenia uwagi na piękno i wyzbycia się norm narzuconych bez wyraźnych powodów. Efekt będzie co najwyżej taki, że tłumek czytelników którzy przebrną przez całość powieści dozna chwilowego olśnienia, ponapawa się napływem oryginalnych myśli, a potem wróci do świata zuniformizowanego i nudnego, w którym na jednostki stanowiące temat wywodów Eliasza nie ma miejsca. Niestety.

Jeden brakujący punkt w ocenie jest wynikiem dwóch minusów. Pierwszy: mimo wszystko lekki przerost formy nad treścią. Nawet zrozumiawszy ideę zawartą w myślach Eliasza i przystosowawszy się do odbioru jego stylu czytelnik będzie się męczył. Albo po prostu odłoży książkę po paru stronach, stwierdzając, że napisał ją jakiś maniak – sadysta. Drugi, który właściwie nie jest wadą, to niedostosowanie "Nostalgii" do naszych czasów. Powieść jest jak dinozaur: piękny, majestatyczny, wyjątkowy – ale w dzisiejszym świecie będący jedynie kamiennym posągiem budzącym po chwili już tylko politowanie i nudę.