Tal | Autor: Zbigniew Białas

Po pierwszym moim spotkaniu ze Zbigniewem Białasem w Korzeńcu, przyszła pora na jego drugą powieść, która zasiliła moją biblioteczkę – Tal. Czy ten tytuł przypadł mi do gustu podobnie jak pierwsza historia?

Paweł Grzeszolski, inżynier, chemik, właściciel warsztatów „Pegeya". Jego żona Anna od jakiegoś czasu źle się czuje. Objawy niepokoją Pawła, wymioty, brak apetytu, trudność z chodzeniem, wypadające włosy i omdlenie przy śniadaniu powodują, że wzywa on lekarza, która stwierdza zatrucie pokarmowe. Niestety jej stan się pogarsza i kobieta umiera. Doktor badający kobietę podejrzewa u niej zatrucie chloral hydratem zgłasza swoje wątpliwości na policji. Jurek i Lucyna – dzieci Grzeszolskich – również po pewnym czasie zaczynają mieć podobne objawy do tych które miała matka. Po kilku latach również umierają, sekcja zwłok wykazuje zatrucie talem. O śmierć Anny, Jurka i Lucynki mieszkańcy Sosnowca oskarżają Pawła. Mężczyzna zostaje zwolniony z pracy do czasu wyjaśnienia sprawy.

Rodzina Grzeszolskich, to rodzina jakich wiele w Polsce, w której kłótnie przeplatają się z miłością, występuje pierwiastek zdrady, który tylko dolewa oliwy do ognia. Jednak nie brakło tam awantur, kłótni i wieczornych krzyków.

W powieści znajdziemy niesamowitą plejadę bohaterów, intrygantów, kombinatorów, przekrój wszystkich warstw społecznych, który historię przedstawia w jeszcze lepszym świetle jeśli chodzi o jej odbiór. Książka staje się bardziej bliska czytelnikowi, który niektóre opisane wątki może odnaleźć w swoim otoczeniu.

Na początku mamy opis życia najzwyklejszej rodziny, wszystko wydaje się sielankowe, momentami może i nużące, by zaraz jak tylko dochodzi do tragedii zacząć snuć domysły. Pojawia się wiele myśli w głowie, zaczynamy szukać prawdziwego sprawcy, doszukiwać się winy w innych, bo przecież ten którego oskarżają wszyscy według nas winnym nie jest.

Ten świetny zabieg powoduje, że książkę dość szybko przyswajamy i chcemy jeszcze i jeszcze, a zakończenie jak zawsze w tego typu lekturach mocno zaskakuje, rozwiązanie zagadki wydaje się „nieprawdziwe".

II Rzeczpospolita przysporzyła dwóch głośnych procesów „sprawa Gorgonowej" oraz „sprawa Grzeszolskiego". Oba te wydarzenia wydarzyły się realnie, a Zbigniew Białas postanowił swoją powieścią Tal odtworzyć te historie, które przysporzyły wielu nieprzewidzianych zachowań, ukazały niemoc sądownictwa (nic nowego), choć nie wiadomo czy zbrodnie przypisane głównemu bohaterowi były faktycznie popełnione. Wielkim plusem dla autora, jest bazowanie na archiwalnych gazetach, które opisywały te wydarzenia z lat 1936-1939. Ten fakt dodaje jeszcze większego smaczku lekturze, którą pochłania się w zawrotnym tempie, strony przewracają się same, a czytelnik jest tak pochłonięty wydarzeniami, że nie wie nawet kiedy a lektura książki się kończy.

Niesamowicie plastyczny język jakim operuje autor, sosnowieccy bohaterzy, trucizna i hotelik, tak niewiele a okazuje się, że wystarczająco aby opisać historię mieszając fikcję z rzeczywistością.

Kolejnym pozytywnym aspektem historii, jest to, że wydarzenia ukazane są w chronologiczny sposób, dzięki czemu czytelnik nie musi się zastanawiać, w którym momencie fabuły akurat jest.

Zbigniew Białas, anglista, literaturoznawca, profesor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego; autor, redaktor i współredaktor kilkunastu tomów naukowych publikowanych w kraju i za granicą, autor kilkudziesięciu esejów teoretycznoliterackich. Tłumacz literatury angielskiej, amerykańskiej i nigeryjskiej na język polski. W młodości służył w wojskach ONZ na Bliskim Wschodzie, obecnie preferuje łagodniejsze doznania, jest miłośnikiem opery, wędkarstwa i krajów skandynawskich.

Tal jest już drugą powieścią Zbigniewa Białasa, jaką miałem okazję przeczytać. Jak pisze sam autor, jest to powieść różniąca się od jego poprzednich dokonań literackich, nie mająca wiele wspólnego z charakterystyczną atmosferą Pudru i pyłu i Korzeńca. Przeczytawszy i Korzeńca, i Tala, muszę mu z całą pewnością przyznać rację – Tal jest zupełnie inny.

Książka wydana w tej samej stylistyce co Korzeniec, ciesząca oczy żywymi kolorami z twardej okładki, już na wstępnie daje satysfakcję z posiadania jej. Satysfakcję, która od tego momentu może się już tylko pogłębiać.

Fabuła Tala opiera się na autentycznych wydarzeniach, lecz – jak informuje w początkowej notce autor – jest wytworem jego wyobraźni. Nie zmienił nazwisk występujących w książce postaci, gdyż i tak są one podawane w prasie z lat 1936 – 1939. Autor podkreśla jednak, że choć żadna z postaci w Talu nie jest zmyślona, czytelnik trzyma w swoich rękach powieść, a nie reportaż, na co mogłyby wskazywać nazwiska prawdziwych, żyjących w realnym świecie ludzi i opisane wydarzenia.

Czytelnik poznaje rodzinę inżyniera Grzeszolskiego, zagłębia się w opisy znajdującej się w Sosnowcu ulicy Rybnej i w życie jej mieszkańców. Podczas kolacji żona Grzeszolskiego, pani Anna, narzeka na złe samopoczucie. Krótko później jej stan wyraźnie się pogarsza, więc inżynier dzwoni po pomoc. Do domu państwa Grzeszolskich przyjeżdża doktor Stanisław Starzyński, który stwierdza, że pani Anna cierpi na zatrucie pokarmowe. Następnie odchodzi, mówiąc, że co prawda pani Grzeszolska jest chora, ale nie ma poważnego zagrożenia. W nocy jednak kobieta wymiotuje, więc mąż podaje jej tabletki. Służąca Marysia, która ze względu na stan pani Anny została na noc u pracodawców, budzi się przed świtem i idzie zobaczyć, jak czuje się chora. Zdziwiona, nie wyczuwa pulsu ani oddechu. Po pobieżnym badaniu dociera do niej, że pani Anna zmarła.

Historia opisana przez Zbigniewa Białasa wydarzyła się naprawdę i do dzisiaj budzi wiele kontrowersji i spekulacji, nawet pomimo upływu kilku długich dekad od czasu, w którym miała miejsce. Autor doskonale oddaje klimat drugiej połowy lat trzydziestych ubiegłego wieku, tego okresu przedwojennego, a bohaterowie powieści to zdecydowanie ludzie z krwi i kości. Także wszystkie zależności między nimi zostały bardzo sprawnie na kartach książki oddane, czyniąc z Tala swojego rodzaju studium psychologiczne.

W swoim czasie opinią publiczną wstrząsnęła zagadkowa, pełna niejasności „sprawa Grzeszolskiego", a Tal Zbigniewa Białasa jest pierwszą współczesną próbą rekonstrukcji szokujących wydarzeń, które doprowadziły do wielu osobistych tragedii i kompromitacji sądownictwa, mimo że nie wiadomo po dziś dzień, czy w ogóle popełniono zbrodnie przypisywane oskarżonemu. Tal okazuje się być bardzo satysfakcjonującą lekturą, powieścią, której atmosfera gęstnieje z każdą kolejną przeczytaną stroną, wciąga czytelnika i pochłania jego myśli. Poświęconego jej czasu nie można w żadnej mierze żałować, i muszę szczerze Wam powiedzieć, że jest to powieść w moich oczach znacznie lepsza, dosadniej skonstruowana, ciekawiej napisana niż Korzeniec, którego lekturę także mam za sobą. Nie można oczywiście tych dwóch powieści zbyt mocno ze sobą porównywać, gdyż są one inne, dotykają innych spraw i rzeczywiście mocno się od siebie różnią. Jeśli jednak ktoś z czytelników nie miał jeszcze styczności z prozą Zbigniewa Białasa, powinien zapoznać się z jego literackimi dokonaniami począwszy od Tala właśnie. Polecam.