Generalne Gubernatorstwo Mroczne Serce Europy Hitlera | Autor: Martin Winstone

Jak czytamy na okładce publikacji, Generalne Gubernatorstwo „było to prawdziwe mroczne serce hitlerowskiego imperium. To tu przeprowadzono akcję 'Reinhard', największą operację ludobójczą w dziejach ludzkości, w czasie której w ciągu 18 miesięcy zamordowano 1,7 miliona Żydów, a wobec polskiej ludności realizowano systematyczną kampanię terroru, eksploatacji i czystek etnicznych. Było to miejsce, w którym można było bezkarnie rozstrzelać 42 tysiące ludzi w dwa dni, i odebrać tysiące dzieci ich rodzinom. Przewodniki turystyczne zachęcały zaś niemieckich turystów, by przyjeżdżali do tego atrakcyjnego miejsca, by zwiedzić miasta, które 'zostały już odżydzone'". Kto tym razem opowiada nam tę mroczną historię?

Martin Winstone jest nauczycielem historii. Mieszka w Oxfordzie i współpracuje z Holocaust Educational Trust. Chcąc opisać historię Generalnego Gubernatorstwa, podjął się niezwykle pracochłonnego zadania, które wykonał bardzo dobrze. Obszerna bibliografia pokazuje, przez ile źródeł przeszedł, by opowiedzieć czytelnikom tę historię.

Na początku autor opisuje sytuację w Polsce w 1939 roku i stopniowo pokazywał, w jaki sposób powstawało Generalne Gubernatorstwo. Wspomniał o życiu Hansa Franka, który w czasie II wojny światowej był generalnym gubernatorem na okupowanych ziemiach. Jego droga na to stanowisko także została tu opisana.

Krew w moich żyłach mroziła część, w której opisano akcje ludobójcze. Było mi bardzo trudno przejść przez te fragmenty. Sporo się już naczytałam o eksterminacji Żydów, ale to, w jaki sposób ich maltretowano, nadal robi na mnie ogromne wrażenie. Płakałam, gdy czytałam relacje świadków tych wydarzeń. W głowie nie mieściło mi się to, jak jeden człowiek mógł zrobić drugiemu coś takiego? W czym ci ludzie byli gorsi od swoich oprawców? Nigdy nie będę w stanie przyjmować takich opisów bez emocji.

Martin Winstone opisuje także to, jak wyglądało życie na okupowanych ziemiach. Wspomina o wywożeniu za granicę dzieł sztuki. Pokazuje, że zniewoleni ludzie nie przyjmowali swojego losu ze spuszczoną głową, tylko starali się walczyć o wolność i robili wszystko, by przetrwać. Nie zapomniano także o akcjach podziemia.

Całość publikacji została napisana bardzo prostym językiem i ktoś, kto nie miał wcześniej styczności z tym tematem, na pewno nie będzie czuł się zagubiony. Wszystko zostało wyjaśnione i dokładnie opisane, choć umieszczenie przypisów na końcu książki doprowadzało mnie po pewnym czasie do szewskiej pasji. Wolę jednak jak są bezpośrednio pod tekstem. Nie lubię „skakać" z jednego miejsca na drugie. Niezbyt też spodobało mi się umiejscowienie zdjęć. Znajdują się one na specjalnej wkładce. Wolałabym, żeby pojawiły się w tekście przy opisie wydarzeń, do których się odnoszą. Jest ich też niewiele. Czuję pod tym względem niedosyt.

To nie jest książka, którą przeczyta się w ciągu jednego dnia. Trzeba poświęcić jej trochę więcej czasu, choć spokojnie można ją odłożyć na półkę, by poukładać sobie przyswojone informacje. Czytelnikom nie grozi zgubienie wątku. To publikacja przeznaczona nie tylko dla historyków, choć podejrzewam, że oni poświęcą jej najwięcej uwagi.

Cieszę się, że zagraniczny uczony poświęcił swój czas na napisanie tej książki i zwrócił w niej uwagę na to, że tylko niewielu zbrodniarzy spotkała zasłużona kara za zbrodnie, jakie popełnili. Ten fakt jest nadal przerażający, choć minęło już wiele lat od opisanych w Generalnym Gubernatorstwie wydarzeń. Mam nadzieję, że historia nie napisze więcej takich scenariuszy.

To bez wątpienia bardzo wnikliwa, rozbudowana i wielopłaszczyznowa  monografia  jednego z najdziwniejszych  i najbardziej ponurych,  zarazem, polityczno- -społecznych tworów XX wieku, jakim było owiane grozą, hitlerowskie Generalne Gubernatorstwo. (Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete, dosłownie Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich),uwzględniająca, oprócz samej charakterystyki, szeroki historyczno–polityczny kontekst  opisywanego okresu.

Miejsce, gdzie w niezwykle okrutny i bezwzględny sposób  próbowano urzeczywistnić wypaczone. narodowosocjalistyczne idee i koncepcje (gospodarcze, społeczne , narodowościowe, rasowe, ekonomiczne) eksploatując w sposób na półkolonialny  ekonomiczne i ludzkie zasoby, dawnych ziem Rzeczypospolitej. Które na zawsze stało się symbolem najgorszych i  najczarniejszych cech  niemieckiego totalitaryzmu: obozy koncentracyjne, więzienia,  getta, zbrodnie wojenne, masowe eksterminacje podbitych narodów,  przesiedlenia, prześladowania ludności cywilnej, niszczenie wielowiekowego dorobku kultury itd.

Jak przystało na porządnie udokumentowaną, spójnią i niezwykle merytorycznie napisaną pozycję (a ta bez wątpienia taka, właśnie,  jest) autor nie skupia się  jedynie na suchym historiograficznym przedstawieniu faktów i wydarzeń dotyczących Generalnego Gubernatorstwa, lecz obficie sięga do licznych wspomnienia, dzienników, zeznań,   protokołów przesłuchań i wielu innych, archiwalnych dokumentów  tego czasu.

Uświadamia  nam ze zgrozą, iż sam pomysł powstania takiego wydzielonego regionu (w różnych, zresztą, konfiguracjach) w doktrynie niemieckiej  nie był, wcale, czymś nowym  i bynajmniej nie zrodził się w umysłach nazistowskich ideologów,  lecz sięgał czasów jeszcze sprzed I wojny światowej,  kiedy to ówcześni, wysoko postawieni  dygnitarze  i wojskowi, proponowali podobna koncepcją (po swoim zwycięstwie, oczywiście). Dopiero dojście do władzy Adolfa Hitlera  i sukcesy odnoszone przez Wehrmacht  na Wschodzie pozwoliły owej teorii  wejść w życie.

Martin Winston w sposób bardzo szczegółowy   przedstawia nam obraz GG od chwili jej powstania (dekret Adolfa Hitlera z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939) aż do momentu gdy (1944-1945), padło ono pod naporem prących na Berlin zagonów Armii  Czerwonej.  Gubernator Hans Frank  zbiegł z Krakowa w styczniu 1945.

Autor szczegółowo pokazuje  nam jak funkcjonowało, jak kształtowały  się procesy decyzyjne i jakimi, brutalnymi, metodami wymuszano ich realizacje. Dużo miejsca poświęca zbrodniom nazistowskiego systemu oraz wewnętrznym i zewnętrznym  rozgrywkom oraz  tarciom w łonie niemieckiej  administracji, wojskowej i cywilnej.  Również  pomiędzy poszczególnymi nazistowskimi dygnitarzami, walczącymi  o władzę, wpływy  i bogactwo, częstokroć  zrabowane z polskich muzeów, bibliotek czy prywatnych zbiorów.

To co mnie, osobiście, zszokowało w tej książce,  to zestawienie,  potwornych, niewyobrażalnych zbrodni jakich dopuścili się okupanci na narodzie polskim (i nie tylko polskim, naturalnie)  z wydanym podczas wojny turystycznym (!!!) przewodnikiem Baedekera  po Generalnej Guberni,  zachwalającym wspaniały klimat, urzekające widoki, unikalne zabytki,  smaczną kuchnie, luksusowe hotele i  modne restauracje To jeden z elementów mało znanych  i  rzadko podnoszonych  w literaturze przedmiotu,  tym bardziej  się cieszę iż został  zamieszczony na  kartach tej publikacji.  Mając w podświadomości mroczny cień krematoryjnych kominów, jawi się to zupełnie  surrealistycznie...

Oczywiście, wiele z poruszanych przez pisarza wątków  i tematów (jak Polskie Państwo Podziemne,   Armia Krajowa, Holocaust, powstanie w getcie 1943 roku czy powstanie warszawskie) są nam, Polakom, doskonale znane i raczej nie wnoszą nazbyt wiele do naszej wiedzy,  są za to prawdziwą skarbnicą dla całej reszty mieszkańców Europy, pragnących  poznać ten aspekty II wojny światowej. Oni też, odniosłem takie  wrażenie (i bardzo się z tego cieszę)  są też docelową grupą do której skierowana jest owa lektura.

Książka jest bardzo dobrze przygotowana, spójna i rzeczowo przedstawia opisywane wydarzenia, dzięki czemu, otrzymujemy  naprawdę przemyślaną pracę, która na nowo próbuje przedstawić dzieję tej doświadczonej przez historie, skrwawionej ziemi. Wszystko  wpisane w polityczny, militarny, społeczny, ideologiczny i narodowościowy kontekst tamtych czasów.

Napisana jest prostym, zrozumiałym (nawet dla laika) i trafiającym do  czytelnika językiem. Warto też, przy tej okazji,  wspomnieć o bardzo dobrym wydaniu (duży ukłon w stronę wydawnictwa) porządnej,  twardej oprawie, dobrej  jakości papieru i druku, właściwej przejrzystość tekstu.

„Generalne Gubernatorstwo" Martina Winstone'a  jest lekturą, która z całą pewnością zadowoli  tych wszystkich, którzy interesują się historią XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem nazistowskiej dyktatury na okupowanych ziemiach.