Kubuś Fatalista I Jego Pan | Autor: Denis Diderot

Przyznam szczerze, że nie bardzo wiedziałam, jak zabrać się za opisywanie dzieła Denisa Diderota. Lata temu czytałam ją po raz pierwszy, teraz było to czytanie nieprzymusowe i chyba bardziej świadome.

Fabuła jest prosta: Kubuś wędruje razem z Panem. W trakcie tych wędrówek opowiada Panu o swoim życiu. Ciekawe historyjki i rozmyślania filozoficzne wiodą tu prym. Trzeba tu zauważyć, że Kubuś jest fatalistą, czyli wierzy w przeznaczenie (fatalizm to wiara w nieuchronność przyszłości). Jednak nie chce się godzić na zło i mimo wszystko wierzy, że dobro i sprawiedliwość zwyciężą. Często powtarza, że przyszłość jest z góry ustalona. Akcja osadzona została w II połowie XVIII wieku, najprawdopodobniej we Francji (autor nie podaje bliższych informacji na temat przestrzeni, gdyż w toku lektury to nie przestrzeń jest ważna, lecz podróż i dysputy między bohaterami).

W wielu opracowaniach zwraca się uwagę na fakt, iż wielokrotnie zaciera się różnica między panem a sługą (czyli Panem a Kubusiem). I rzeczywiście, nietrudno zauważyć, że Kubuś ma predyspozycje do bycia panem. Jest okropną gadułą, a jego życie zdaje się być zbiorem zabawnych wydarzeń, godnych opowiadania o nich. Przygody, o których opowiada Panu, mają zadanie dydaktyczne - mają uczyć czytelnika o nieuchronności losu. Problematyka dzieła jest niezwykle szeroka. Najważniejsze z poruszanych kwestii to problematyka wolności (ukazana z filozoficznej strony), kwestia literackiej konwencji oraz krytyka stosunków społecznych (ówcześnie panujących - wiele uwagi Diderot poświęca krytyce duchowieństwa, w szczególności hipokryzji księży). Autora interesowały szeroko pojęte stosunki międzyludzkie. Jeśli chodzi o literacką konwencję, to zaznaczę jedynie, iż w moim odczuciu autor wyprzedzał swoją epokę, nie umiem jednak określić, jak bardzo.

Nie jest to lektura taka znowu całkiem łatwa: nie każdemu przypadnie do gustu sposób prowadzenia narracji. Również dialogi wymagają niejednokrotnie maksymalnego skupienia - wiele w nich dygresji, myśli pobocznych i jeśli nie pilnuje się na bieżąco danego wątku, może być ciężko ze zrozumieniem... Diderot świadomie bawił się językiem i formą, zaczynał na przykład opowiadać o jakichś dziejach Kubusia, bezczelnie je przerywał, po czym po jakimś znowu czasie ni z tego ni z owego powracał do historii.

"Kubuś Fatalista i jego pan" określany jest mianem powiastki filozoficznej; nie jest to bowiem powieść w dokładnym tego słowa znaczeniu - to dialog między dwoma bohaterami. Ma w sobie również coś z tzw. powieści szkatułkowej, za którą w czasach studiów nie za bardzo przepadałam. Mówi się, że ta powiastka filozoficzna została ujęta w niezbyt wyraźną ramę fabularną. Cechą tej książki jest również to, że sam autor często zwraca się wprost do czytelnika z pytaniami, sugestiami, tak jakby oczekiwał od nas odpowiedzi..?

Bohaterowie wzbudzają sympatię, całość okraszona jest inteligentnym dowcipem, niewymuszoną swobodą. Na szczęście nie ocieka patosem, więc w moich oczach naprawdę wiele zyskuje. Jednak niektóre momenty mogą znużyć czytelnika, dlatego uprzejmie ostrzegam - to nie lektura na jeden wieczór.

To wspaniały zbiór cennych uwag o człowieku i jego cechach. Błyskotliwe uwagi, zmuszanie czytelnika do refleksji albo do polemiki z zawartymi treściami oraz mądrości z dziedziny zwanej filozofią stanowią o wartości utworu. Wiele ukazanych prawd jest uniwersalnych, więc dzieło z pewnością jest ponadczasowe. Jeżeli macie ochotę na literaturę z wyższej półki i lubicie książki, w których aż roi się od mądrych cytatów, to polecam Wam "Kubusia Fatalistę i jego pana".