Podróż Po Miłość. Maria | Autor: Dorota Ponińska

Malowniczy Krym, wraz z całym swoim niezwykłym pejzażem potężnych gór, rozciągających się dostojnie nad wzburzonym Morzem Czarnym, przepełniony wielokulturowym bogactwem dawnych zabytków, starych warowni, ruin starożytnych gmachów, stanowił od wieków obiekt międzynarodowych konfliktów. To właśnie o te reprezentacyjne tereny, toczono krwawe walki, które w efekcie przelały krew tysiąca walczących żołnierzy. Słynna wojna krymska, wywołana rosyjską ekspansją oraz bezwzględnym dążeniem do imperializmu, zaznaczyła się ponurym cieniem na kartach historii, pochłaniając za sobą ciała wielu niewinnych ludzi. Chyba nikomu nie trzeba przedstawiać bliżej, współczesnego konfliktu rosyjsko-ukraińskiego, którego spór dotyczy właśnie tych malowniczych terenów. Niezwykły i dostojny krajobraz gór, przyciągał też jednak od wieków rzeszę turystów, pragnących wypocząć w ciszy krymskiego półwyspu.

To właśnie tutaj trafia główna bohaterka książki Doroty Ponińskiej "Podróż po miłość. Maria" - Emila Konarska, która po nagłej stracie męża, pragnie uwolnić się z ograniczającej ją stambulskiej rzeczywistości i z dala od dociekliwych teściów i przykrej codzienności przebywania w muzułmańskim haremie, rozpocząć nowe życie w malowniczej scenerii Teodezji. Kobieta otrzymuje bowiem niepowtarzalną szansę od zaprzyjaźnionego malarza marinisty - Iwana Ajwazowskiego, polegającej na prowadzeniu pensjonatu dla gości, którzy regularnie odwiedzają te przepiękny krymskie tereny. To właśnie w Teodezji, przychodzi też na świat jej jedyna córka- Maria, ostatnia spuścizna po zmarłym tureckim mężu.

Autorka przedstawia swoją historię dwutorowo, z perspektywy dwóch spokrewnionych kobiet: Emilii oraz jej córki Marii. Poprzez postać dorosłej Emilii, czytelnik poznaje burzliwe losy niezwykle odważnej kobiety, która poślubiając oddanego i wiernego muzułmanina, zaakceptowała tym samym, ograniczającą rzeczywistość życia w haremie. Konflikty zbrojne, które zrodziły się między Rosją a Turcją, zmusiły męża Emilii do udziału w wojnie, każąc i jej również, przedostać się na tereny prowadzonych walk i przyjąć rolę pielęgniarki wojennej, która na co dzień ma toczyć odważną walkę o życie tureckich żołnierzy. Wojenne zawierucha, która w końcu pochłonęła z sobą ciało jej ukochanego męża, skłania kobietę do natychmiastowego opuszczenia muzułmańskiej rodziny i zerwania dotkliwych ograniczeń. Obiecująca wizja wolności i życia w prawdziwym duchu chrześcijaństwa, przekonuje Emilię do szybkiej przeprowadzki na Krym, gdzie w zgodzie z wiarą katolicką, cieszy się w końcu należną jej swobodą.

Opowieść dorastającej córki Emilii – Marii, to przede wszystkim typowo młodzieńcze rozterki, w której prym wiedzie sprawa tożsamości narodowej i poszukiwania własnego miejsca na ziemi. Dziewczyna odkrywa rodzinną tajemnicę, która w niejasnym świetle stawia sprawę jej jestestwa oraz buduje szereg nieuniknionych pytań. Co decyduje o naszej przynależności narodowej? Miejsce zamieszkania, niosące za sobą migawkę magicznych wspomnień? Język i prezentowana ideologia, budująca naszą postawę wobec innych? Czy może, po prostu, płynąca w nas krew przodków? Dziewczyna, żyjąc od narodzin w ukochanej Rosji, jako córka Polki i tureckiego muzułmanina, musi stoczyć wewnętrzną walkę, która określi w końcu jej narodową przynależność.

Podczas lektury książki Doroty Ponińskiej, przyznam szczerze, że nie dopatrzyłam się żadnych znaczących uchybień, które miałyby wpływ na całościowy odbiór powieści. Wręcz przeciwnie. Niezwykle sugestywny i plastyczny język autorki, wręcz maluje przed nami żywy obraz magicznego krajobrazu Krymu, zaś połączenie niebanalnej fikcji literackiej z bogatymi wątkami historycznymi, które dotyczyły między innymi, bezwzględnych sporów między Rosjanami,Turkami i Tatarami oraz rewolucyjnych ruchów na terenie rosyjskiego imperium, stworzyły niezwykły powieściowy kolaż z baśniowym klimatem w tle, który na długo pozostaje w pamięci.

- Rumi, ulubiony poeta twojego ojca, i mój także, mówił, że wszyscy ludzie są jak fale jednego oceanu. Tylko się im wydaje, że różnią się od siebie tak bardzo, a tak naprawdę są jednym.

cyt.: "Podróż po miłość - Maria"- autor: Dorota Ponińska

"Fale jednego oceanu"? Maria zastanawiała się nad często cytowanymi przez jej matkę słowami XIII wiecznego poety sufickiego, mistyka perskiego- Rumiego. Ale Maria nie chciała być jedną z tych, niczym nie odróżniających się od siebie fal. Wiedziała, że "każdy ma własną opowieść". Tylko jej historia była owiana nimbem tajemniczości. Kim naprawdę była? Rosjanką. Polką, Francuzką? A jeszcze nie wiedziała, że jej ojciec był Turkiem. Dlaczego Emilia nie powiedziała córce jakie było pochodzenie jej ojca? Jakie miała ku temu powody, przecież była szczęśliwa z Zakirem, kochała go?

Pisarka Dorota Ponińska zabiera nas w podróż do miejsc niezwykłych, odległych, tajemniczych i magicznych. W sobie tylko wiadomy sposób zaraża swego czytelnika swą ogromną pasją, jaką jest kultura orientalna. "Różnorodność cywilizacji kultur i obyczajów uważa za największe bogactwo świata, szczególnie ciekawy wydaje jej się Wschód."Losy swoich bohaterów opisuje na tle XIX wiecznych wydarzeń historycznych, mających miejsce na Krymie, w Rosji, w Polsce, a także za oceanem, w Ameryce. Na swej drodze spotykają oni autentyczne postaci, żyjące w tym czasie, zapisane w historii. To sprawia, że fabuła staje się przypisana tym wydarzeniom i bardzo realistyczna.

Wątki z życia Marii, opowiadane przez nią samą, w pierwszej osobie, przeplatają się z tymi opowiadanymi przez narratora, a dotyczącymi wcześniejszych wydarzeń z życia jej matki Emilii.

Bo to właśnie Emilia, jako pierwsza wybrała się w tę niezwykłą "podróż". W momencie, gdy po Powstaniu Listopadowym pojmano jej ojca, a ich majątek został skonfiskowany, jej młode życie uległo ogromnej zmianie. Pozostały same-ona i jej matka. Mogły liczyć na pomoc krewnych. Po śmierci matki, Emilia znalazła się w szkole klasztornej, która zapewnić miała jej wykształcenie i spokój na resztę życia. Los chciał inaczej. Doszła ją tutaj wieść, że jej ojciec żyje, znalazł się w niewoli tureckiej i trzeba pospiesznie go z niej wykupić. Córka powstańca wyrusza w drogę z Wilna do Turcji, by zdążyć. Jak ta podróż odmieni jej życie? Wcześniej nie śniła nawet, że po dziesięciu latach życia w klasztornych murach, trafi do tureckiego haremu w Stambule i zostanie żoną muzułmanina Zakira, politycznego doradcy sułtana. Byli razem szczęśliwi. Wychowywali syna Kemala. I znów ich szczęśliwe życie determinuje wojna. Wybucha wojna krymska pomiędzy imperium osmańskim a Rosją. Emilia nie może znieść tej rozłąki. Na wieść, że na froncie są też kobiety, sanitariuszki pomagające rannym żołnierzom, gotowa rozstać się z synkiem, wyrusza w podróż na Krym, gdzie jej mąż uczestniczy w oblężeniu Sewastopola. Zakir jednak już stamtąd nie wrócił.Padł ofiarą straszliwej zarazy, jaką była wówczas cholera. A ona? Nie powróciła do haremu, do teściów, do ukochanego synka." Bez Zakira nie będzie w stanie spełnić wymogów tureckiego życia." Tylko jak odzyskać syna? Jak przełamać silne tradycje, ustanowione wewnątrz tureckich rodów, zwłaszcza, gdy chodzi o wychowanie synów? Emilia podejmuje niełatwą decyzję, za którą zapłaci ogromną cenę.

Następnym etapem życiowej podróży Emilii staje się spokojne nadmorskie miasto na Krymie o nazwie Teodozja. Z pomocą przychodzi jej znany rosyjski malarz marynista Iwan Ajwazowski. Emilia prowadzi pensjonat, do którego zjeżdżają goście malarza. Tutaj przychodzi na świat jej córka Maria. Córka jej i Zakira. Umierając, nie wiedział nawet, że w tak cudowny sposób zaowocują wspólnie spędzone chwile z żoną, w tej trudnej wojennej rzeczywistości.

Maria, urodzona na rosyjskiej ziemi, wychowywana przez polską emigrantkę i ciocię Nadirę, mówiącą po francusku, wzrastała wraz z wątpliwościami, co do swej tożsamości, przynależności narodowej. Wciąż powracały myśli, kim tak naprawdę była? Dlaczego dzieci, z którymi się bawiła, nazywały ją "polską buntowniczką i Judaszem"? Nie rozumiała. Tymczasem ucieczki szuka w malarstwie. Swój talent rozwija pod auspicjami przyjaciela rodziny, swego mentora Iwana Ajwazowskiego. "Język sztuki (...) do wszystkich przemawia tak samo- narodowość i religia nie miały znaczenia przy oglądaniu pięknych obrazów." Maria miała też świadomość, że jej matka robi wszystko, by "z uporem żywić jej polską duszę". I chociaż Polski nie było na mapie świata, to w duszy każdego Polaka, wciąż żyła. Wokół słychać było o zrywach narodowych-"polskim buncie"- jak mawiali Rosjanie.

Bohaterki "Podróży po miłość" to silne kobiety, odważne w swych decyzjach i poczynaniach, łamiące konwenanse ówczesnych czasów. Eliza, wbrew wszelkim zasadom, obowiązującym w tureckim haremie, jedzie za mężem w miejsce, gdzie trwają działania wojenne. Maria zaś, jako kobieta, staje się prekursorką w rosyjskim malarstwie. Tak, że problem wielokulturowej tożsamości Marii, to nie jedyny poruszony przez pisarkę. Losy swych bohaterów nakreśliła nie tylko na tle konfliktu krymskiego, również w kontekście nastrojów procarskich i rewolucyjnych w Rosji i ich wpływu na kształtowanie myśli, przekonań, światopoglądu. Przez pryzmat polskiej emigracji daleko za oceanem, kieruje nasze spojrzenie na wojnę secesyjną. W świetle wydarzeń, mocno osadzonych w realiach historycznych, uczula czytelnika na problem choroby żołnierskiej, a głównie na całe okrucieństwo, grozę wojny. W tych ciężkich egzystencjalnych momentach, zastanowić się też można, jaką rolę odgrywać powinna sztuka? Za pomocą jakich środków trafić ma do zniewolonego ludu- pięknem, czy realizmem? Odbywamy wspólnie z Marią jej podróż. Podróż po tożsamość, po miłość, po uczucia swego brata Kemala, który dopiero co przestał być dla niej kolejną tajemnicą. Towarzyszymy jej w podróży i rozglądamy się z zachwytem wokół. Przenosimy się w ten odległy, orientalny, ciekawy kawałek świata, którego piękno opiewał nasz wieszcz Adam Mickiewicz w swych sonetach krymskich. Czytając powieść Doroty Ponińskiej, poznając zawiłą i burzliwą historię Krymu, gdzie mieszkali Tatarzy, Turcy, Rosjanie, Ukraińcy, Ormianie, mamy tę świadomość, że tutaj, tak, jak w każdym zakątku świata, żyli też Polacy. Bo, gdy trwała wojna krymska w latach 1853-1856 między Rosją, a Francją, Anglią i Turcją z drugiej strony, w Sewastopolu na reducie bitwy z 1855 roku wybudowano cerkiew, w której znajdują się liczne groby Polaków poległych w tej wojnie . Polacy chcieli wykorzystać wojnę do odzyskania niepodległości. Za zgodą sułtana próbowali budować wojsko polskie na terenie Turcji. Michał Czajkowski ( Sedyk Pasza) utworzył oddziały Kozaków osmańskich, a Władysław Zamoyski polską Dywizję Kozaków Sułtańskich.

To jeszcze nie koniec tej fascynującej podróży, w jaką zabrała nas Dorota Ponińska. "Podróż po miłość- Maria" jest kontynuacją I części sagi - "Podróż po miłość- Emilia". Następnym jej etapem będzie "Podróż po miłość- Lilianna", na którą czekam z niecierpliwością. Kto zdecyduje się na podróż z Dorotą Ponińską i jej bohaterami, ten z pewnością nudzić się nie ma prawa.