Scenariusze Syberyjskie | Autor: Wiesław Helak

Do lektury „Scenariuszy syberyjskich" podchodziłem z dużą rezerwą, obawiając się, że nie udźwignę formy tekstu – scenariuszy, które oferuje Wiesław Helak. Nigdy nie miałem z nimi (scenariuszami) do czynienia, uważając, że charakteryzuje je zwięzłość, prostota językowa oraz że nie są w stanie pobudzić mojej wyobraźni w stopniu, który mógłby mnie zachwycić. Jak się okazało – byłem w błędzie, a „Scenariusze syberyjskie" wywarły na mnie dosyć duże wrażenie, zapadając głęboko w pamięć.

Wiesław Helak, urodzony w 1948 roku, jest reżyserem oraz scenarzystą (filmy: „Złodziej" – wg dramatu Wiesława Myśliwskiego, „Epizod", „Własna wina", „Coś się kończy", „Opowieści Harley'a".

„Scenariusze syberyjskie" składają się z czterech tekstów: „Buriacki Bóg", „Jakuty", „Paczurland" oraz „Żebyście zdechli". Historie te w sposób niezwykle plastyczny przedstawiają losy mieszkańców wschodniej Rosji oraz polaków zesłanych w głąb Syberii. Pierwszy z wyżej wymienionych scenariuszy przedstawia historię Benedykta Dybowskiego, sławnego zoologa, który, za udział w organizacji powstania styczniowego został skazany na 12 lat ciężkich robót na zesłaniu (choć początkowo została wymierzona mu kara śmierci). Benedykt Dybowski, wraz z Wiktorem Godlewskim, naprzeciw niesprzyjającym warunkom, przeprowadzał badania na Jeziorze Bajkał, odkrywając nowe gatunki flory i fauny. Zesłaniec wykazał się także dużymi zdolnościami i wiedzą medyczną, lecząc oraz odbierając porody. W kolejnych scenariuszach poznajemy Wacława Sieroszewskiego, etnografa i prozaika, badającego życie i zwyczaje mieszkańców Jakucji oraz Bronisława Piłsudskiego, badacza kultury i języka Niwchów i Ajnów, a prywatnie brata Józefa Piłsudskiego. Ostatni scenariusz – „Żebyście zdechli", został napisany na podstawie wspomnień z Kazachstanu Grażyny Jonkajtys-Luba, opublikowanych w Instytucie Literackim w Paryżu, a także rodzinnych historii zesłańczych z lat 1940-1946.

Nie ukrywam, że z przyczyn subiektywnych obawiałem się lektury „Scenariuszy syberyjskich". Jednak, moje zainteresowanie Rosją sprawiło, że postanowiłem zmierzyć się z najnowszym dziełem Wiesława Helaka. Pierwsze, co zauważyłem czytając niniejsze teksty, to oszczędność słowa, minimalizm, lapidarność oraz niezwykła plastyczność. Reżyser znany m.in. z ekranizacji „Złodzieja" Wiesława Myśliwskiego pisze w sposób bardzo oszczędny i wyważony, aczkolwiek treściwy i interesujący. Scenariusze, przygotowane z myślą o filmie, traktują o człowieku i Jego relacjach, przedstawiając postacie nieprzeciętne, o wielowymiarowej naturze. Wiesław Helak prezentuje ciężką, wymagającą wiele wysiłku i odwagi, syberyjską rzeczywistość, uwypuklając osobliwość i zwyczaje jej mieszkańców. W „Scenariuszach syberyjskich" występuje niewiele dialogów, a osobowości bohaterów czytelnik poznaje za pomocą licznych opisów ich zachowań i postępowań. Ciekawym dopełnieniem treści „Scenariuszy syberyjskich" są fotografie, przedstawiające historyczne wydarzenia, zwyczaje, jak i samych mieszkańców, wybitne postacie, a także lokalną tradycję.

Najnowszy zbiór scenariuszy Wiesława Helaka polecam wszystkim zainteresowanym losem zesłańców oraz mieszkańców Syberii, pasjonatom historii, a także czytelnikom poszukujących wyzwań literackich.