Chile | Autor: Jarosław Spyra

Generał Augusto Pinochet niewątpliwie był symbolem – wojskowy dyktator mało znanego kraju w Ameryce Południowej na początku lat siedemdziesiątych rozpalił wyobraźnię i podniósł emocje zarówno lewicy, jak i prawicy. Pierwsza widziała w nim zbrodniarza, kata postępowego prezydenta Allende i kilku tysięcy jego zwolenników. Dla drugiej był człowiekiem, który powstrzymał komunizm oraz, opierając się na radach ekonomistów ze szkoły chicagowskiej, udowodnił praktyczną wyższość gospodarki rynkowej w jej neoliberalnym wydaniu.

Również w Polsce przywoływano Pinocheta – gdy w grudniu 1981 kolejny generał wyprowadził wojsko na ulice, na murach pojawiły się napisy „junta-juje" (należało je czytać „po hiszpańsku"). Lata 90 to odrodzenie dyskusji wokół przewrotu w Chile – młodzi konserwatyści, między innymi spod znaku ówczesnej „Frondy", często szukali inspiracji ideologicznych w dość dziwnych rejonach. W pewnej krakowskiej knajpie, jako przykład „ludzi dobrej roboty", wisiały portrety Franco, Salazara i Pinocheta właśnie. Młody doktorant, dzisiaj znany historyk idei, zalecał wówczas Polsce „drogę Pinocheta", a gdy w 1998 generał trafił do brytyjskiego aresztu, polecieli go odwiedzić Tomasz Wołek i Michał Kamiński. Nie oznaczało to wszystko, że młodzi polscy prawicowcy naprawdę chcieli zamachów stanu, rządów wojska i przemocy – a ci, którzy faktycznie chcieli, byli w mniejszości. Do tych fascynacji przyczyniły się przekora, uznanie dla antykomunistycznego polityka, a zapewne także niewiedza. Brak bowiem było odpowiednich opracowań, pozwalających wyrobić sobie rzetelne poglądy na ów egzotyczny przecież kraj i wydarzenia, jakie nim wstrząsały. Zbyt często i zbyt łatwo dokonywano projekcji polskich sporów na Chile – zauważa Jarosław Spyra, autor monografii mogącej wypełnić wspomnianą lukę w polskiej historiografii.

Pierwszym co rzuca się w oczy, to rozmiar książki Spyry. Wydana w doskonałej popularnonaukowej serii „Historia państw świata w XX wieku", liczy ponad siedemset stron. Większość opublikowanych już tomów jest przynajmniej o jedną trzecią mniejsza. Czy to źle? Zależy, czego czytelnik oczekuje – jeśli tylko wprowadzenia w dzieje słabo znanego sobie kraju – to chyba faktycznie źle. Spyra oferuje bowiem znaczną szczegółowość i dokładne przedstawienie meandrów politycznej sceny, a to niekoniecznie musi interesować osobę, która po prostu jest ciekawa „jak to z tym Pinochetem i Allende było". Wspomniane wcześniejsze tomy, poświęconej innym państwom, pokazują, że i owszem, da się zwięźle i ciekawie ująć złożoną i obcą czytelnikowi tematykę.

Natomiast taki stan rzeczy z pewnością zadowoli osoby, poszukujące solidnego wykładu dziejów Chile. Wykładu, co nieczęste w serii, zaopatrzonego w aparaturę naukową. Tutaj plus – jest ona na tyle nienarzucająca się, że nie utrudni lektury czytelnikowi niezainteresowanemu wskazówkami bibliograficznymi. Aczkolwiek znowu pojawia się pytanie, czy nie wystarczyłyby końcowe wskazówki bibliograficzne, skoro dla polskiego czytelnika dotarcie do hiszpańskojęzycznej literatury, zwłaszcza tej wydanej w Ameryce Południowej, i tak jest dość trudne? A dla specjalistów zajmujących się Chile (ilu ich w Polsce?), przypisy owe zapewne specjalnie pomocne nie będą.

Wspomnieć wreszcie trzeba o wydaniu. Oczywiście książka nie różni się od reszty serii, co uznać należy za dużą zaletę. Elegancka kolorystyka i zmyślny układ okładki sprawiają dobre wrażenie. Nawet miękka oprawa wydaje się wystarczająco solidna, by nie rozpaść się przy kilkukrotnym czytaniu – co w przypadku książki tej rozmiarów nie jest oczywiste.

Podsumowując: jako popularyzację odradzam. Polecam zaś, jako syntezę, czy też podręcznik.