Księga Smoków Polskich | Autor: Bartłomiej Grzegorz Sala

Bodajże większość ludzi pamięta jak w czasach dzieciństwa, czytało bądź słuchało legend, baśni i podań. Czasem przekazywanych drogą ustną, czasem drukiem, czasem były to opowieści wysnute z palca, jeszcze innym razem zapożyczone z kronik lub po prostu wyobraźni autora. Piękną rzeczą było zagłębianie się w świat, w którym okrutny stwór terroryzował lokalną ludność na rozmaite sposoby albo żądał odeń cennych przedmiotów i życia, w zamian za spokój. Były to historie krótkie, przewidywalne, kończące się z happy endem lub tragedią, występowały we wszelakiej formie i z wszelakimi bohaterami, skrywały w sobie cnoty i dobro, ale również cząstkę zła i nikczemności. Jednakowoż legendy nie są jedynie dla dzieci, można je czytać dla czystej przyjemności, dla rozwikłania sedna danej opowieści i związanego zeń miejsca, dodając atrakcyjności oraz dla wielu innych, różnorakich powodów. Bowiem legendy to część nas, cząstka fantazji urozmaicającej nam życie i dającej chwilę wytchnienia od codzienności, to także historia, którą powinniśmy znać. Wszak są to proste, krótkie bajania, nadające czemuś sens bądź genezę. W wielu legendach doszukuje się genez nazewnictwa, obecnego stanu rzeczy danego regionu i odmienności. W dzisiejszych czasach zaś jednym z celów legend jest przyciągnięcie do siebie turystów, w skutek barwnej i ciekawej historii, która rzekomo miała tam miejsce. Księga Smoków Polskich traktuje właśnie, o wszystkich tych przedmiotach.

Jest to doskonały legendarz na temat smoków, występujących we folklorze ziem polskich i ongiś doń należących, przedstawione w treści smoki nieraz przydarzyło nam się spotkać w popkulturze, mediach czy baśniach, jednaka autor skrupulatnie doszukał się o wiele więcej odmian lokalnych o których nawet nie mieliśmy pojęcia, a każda ciekawa legenda została poprzedzona rzeczowym opisem i genezą, zarówno powstania samej legendy, jak i potrzeby wykreowania smoka w danym rejonie, doszukując się wytłumaczenia zjawisk wówczas niepojętych. Książka podzielona jest na rozdziały, składające się z jednego typu smoka, do której czasem zaliczono jedną, a innym parę legend, podobnych bądź zupełnie różnych, przeciwstawnych. Ponadto w drugiej – o wiele krótszej części – autor raczył dodać kilka pokrewnych gadom bestii, powiązanych stricte z właściwymi smokami motywami postępowania, nurtem legendy, pointą czy podobieństwem. W każdym rozdziale odnajdziemy również świetnie wykonane ilustracje, prezentujące wyobrażenie danego osobnika, względem opisu, opisu bądź własnej inwencji. Rysunki zajmują w książce niezwykle istotną rolę, ponieważ książka może być również przeznaczona dla dzieci, jednak zarówno pociechy jak i dorośli mogą czerpać zeń wiele informacji. Przytaczając na przykład powstanie opustoszałego zamku, w którym kryły się nieprzebrane bogactwa zaklętego w smoka królewicza, który pewnego dnia zakochuje się w pięknej kobiecie, i dzięki dziwnemu zbiegu okoliczności miłość owa rozkwita i staje się symbolem, zarówno bezinteresowności i lojalności, lecz w przeważającej większości opowieści smoki stanowią przedstawienie zła wcielonego, a jeśli nie, na ich drodze przeważnie staje mroczna siła lub niegodziwość uznająca majestat gada za przekleństwo. Cała masa prostych, niezobowiązujących przesłań, które możemy doświadczyć czytając rzeczoną pozycję, pozwala nam odkryć przesłania, a nawet doszukać się skrytych inspiracji tymi legendami, co również zostało tu wspomniane przez autora.

Jak zapewne każdemu, trudno jest mi napisać coś ściśle skierowanego do danego czytelnika, ponieważ książki nie można zaszufladkować dla dokładnej grupy odbiorców, bowiem niemal każdy może znaleźć w niej coś dla siebie. Powspominać jak w dzieciństwie zasłyszało się ową historię; dopiero co ją poznać dziatkiem będąc; odnaleźć geneza powstania miejsca w którym się mieszka lub lokacji znajdującej się w okolicy, czy prapoczątków nadania nazwy. Dlatego książkę szczerze można polecić każdemu, historykowi, uczennicy, emerytowi – dokładnie każdemu, bo niewątpliwie treść można odebrać na wiele sposobów, a znakomite notki autora i wcześniejsze opisy pozwalają poznać dogłębniej dlaczego i właściwie po co dana legenda została przeinaczona lub wymyślona.

Legendarz zawiera motywy heroiczne, odwagę, cnotę, poświęcenie, miłość – wszystkie cechy którymi w tamtych czasach powinien świecić prawy rycerz i monarcha, jednak to zaledwie jedna strona, drugą reprezentują cechy przeciwstawne – nienawiść, rządza władzy, chciwość, nieumiarkowanie, zdrada. Historie mogą działać na wyobraźnie w niezwykły sposób, będąc alegorią do tłoczącego życie problemu tamtych czasów. Przypisywanie postacią mitycznym cech ludzkich, boskich i heroicznych służyło zawsze jakimś celom. Tak samo zrzucanie wszelakich – szczególnie niezrozumiałych win – na istoty nienaturalne, to chleb powszedni czasów w których powstały te legendy. Choć wnioski, przypuszczenia i tezy ciągną się niczym Mur Chiński, my czytelnicy, badacze, autorzy i historycy, możemy pozostać li tylko w sferze domysłów. Dlatego Księga Smoków Polskich to doskonałe czytadło, odświeżające pamięć dzieciństwa, jak i rozbudzająca wyobraźnię w najmłodszym pokoleniu.

Zapewne każdy z Was słyszał o Bazyliszku czy Smoku Wawelskim, ale mało kto ma pojęcie, ile faktycznie istnieje legend o polskich smokach i podobnych im potworach. Od imion niektórych stworów wywodzą się nazwy miast, krwawą śmiercią innych tłumaczony jest kolor ziemi w pewnych miejscach. O niektórych potworach krąży wiele legend, które nie są ze sobą spójne. Całokształt tych smoczych historii jest szalenie ciekawy, nawiązują one do tradycji poszczególnych regionów, a niektóre z tych potworów do dzisiaj są symbolami pewnych miast. Ich wyobrażenia znajdziecie na niejednym budynku, pomniku czy fontannie. Wiele z nich zostało oswojonych i stało się atrakcjami dla turystów odwiedzających dane miejsca. Generalnie na naszych ziemiach smoki kojarzone są ze złymi mocami, szczególnie z wcieleniem diabła, ale nie wszystkie uznawane były za postacie negatywne, niektóre z nich są neutralne i posiadają pewne cechy pozytywne.

Może słyszeliście o Meluzynie i księciu Bolku? Historia dzieje się na zamku w Cieszynie, gdzie książę Bolko poślubił księżniczkę z dalekiego kraju, Meluzynę. Kobieta już przed ślubem poprosiła swojego przyszłego męża, by ten wybudował dla niej w ogrodzie glorietkę z basenem, w której to chciałaby w samotności spędzać każdą sobotnią noc. Bolko trochę się zdziwił, ale uznał, że może to jakiś cudzoziemski obyczaj i ochoczo się zgodził. Para żyła w wielkiej zgodzie, ich życie przypominało sielankę, a miłość cały czas kwitła. Jednak dziwny sobotni rytuał nie dawał spokoju matce Bolka, która zaczęła w sercu syna siać niepokój. Mężczyzna w końcu nie wytrzymał, postanowił zakraść się do glorietki i podejrzeć swoją ukochaną. Ujrzał ją w kąpieli, jednak jego żona w miejscu poniżej zgrabnej kibici miała ogon pokryty smoczymi łuskami. Meluzyna rozpłakała się, bo wiedziała, że to kres ich szczęścia i na skrzydłach smoczych odleciała. Bolko własną zdradą i ukochanej stratą bardzo się przejął, przez co się pochorował. Niedługo umarły dzieci Bolka i Meluzyny, matka Bolka, a na końcu sam książę.

W tej książce opisano najsłynniejsze dwadzieścia pięć smoków i pokrewnych im potworów naszych ziem. Oprócz opowieści o nich, w opracowaniu znaleźć można też komentarz historyczno-antropologiczny wraz z pewnymi uwagami, które mają wytłumaczyć związek potwora z danym miejscem i osadzić go w kulturowym kontekście.

Moim zdaniem "Księga smoków polskich" to świetnie opracowana książka, w której można znaleźć bardzo dużo ciekawych informacji. Wzbogacenie poszczególnych legend odpowiednim komentarzem sprawia, że łatwiej jest nam osadzić je w odpowiednim czasie i miejscu, a co za tym idzie książka ta łączy w sobie elementy literackie i popularnonaukowe. Całość czyta się z łatwością i ogromnym zainteresowaniem. Pisząc o tej książce nie można nie wspomnieć o jej oprawie graficznej, która jest na bardzo wysokim poziomie. Twarda oprawa, kredowy papier, piękne ilustracje autorstwa Witolda Vargasa i Pawła Zycha oraz czytelna czcionka sprawiają, że "Księga smoków polskich" może stać się ozdobą każdej biblioteczki.