4 3 2 1

Ludzie mówią czasem, że "raz się żyje" - zazwyczaj wtedy, gdy w najbliższej przyszłości mają zamiar zrobić coś niezbyt rozsądnego. Jednak Archie Ferguson - główny bohater powieści Paula Austera "4 3 2 1" żyje - tak, zgadliście - aż cztery razy, ale uprzedzam - to nie jest książka o reinkarnacji.

Dzieło amerykańskiego pisarza - autora m. in. znakomitej "Trylogii nowojorskiej" - to cztery historie, cztery różne wersje losu Fergusona. Za każdym razem mamy do czynienia z tym samym, ale nie takim samym człowiekiem. Wydarzenia, w których Ferguson bierze udział, problemy, którym musi stawić czoła, ludzie, którzy go otaczają - wszystko to kształtuje bohatera w określony sposób.

Książka jest ciężka - w sensie dosłownym - bo to osiemset pięćdziesiąt stron, które ważą na pewno ponad kilogram. Trudno sobie wyobrazić, by ktoś mógł czytać ją w autobusie, w drodze do pracy czy szkoły. Zresztą nie tylko z powodu jej gabarytów.

Lektura wymaga sporej koncentracji, ponieważ nie jest tak, że pierwsza historia opowiedziana zostaje do końca, a potem autor kolejno przechodzi do drugiej, trzeciej i czwartej. Dostajemy po prostu cztery wersje każdego rozdziału. I muszę przyznać, że kilka razy zdarzyło mi się w tym pogubić, musiałam wracać do wcześniej przeczytanych fragmentów, żeby przypomnieć sobie na przykład, kim jest jakiś bohater albo do jakiego wydarzenia nawiązuje czyjaś wypowiedź. Autor używa często wielokrotnie złożonych zdań, a niektóre z nich zajmują pół strony - trzeba przy tym pamiętać, że książka ma spory format. Specyficzny jest też zapis dialogów - bez użycia myślników, co na pewno nie ułatwia lektury.

Jeśli chodzi o błędy w zapisie tekstu, pojawiają się one sporadycznie, jeszcze rzadziej spotykamy błędy rzeczowe. Na stronie 523. czytamy o służbówce na piątym piętrze, które kilka stron później okazuje się piętrem szóstym. Nieco dalej mamy wzmiankę o dwunastu banknotach stufrankowych oraz sześciu pięćdziesięciofrankowych - dlaczego okazuje się, że ich suma to piętnaście tysięcy, a nie tysiąc pięćset franków?

"Nigdy nie będziesz wiedział, czy dokonałeś złego wyboru" - mówi Archie do jednego ze swoich przyjaciół i to krótkie zdanie oddaje według mnie główny sens tej powieści. Nie wiemy przecież, jak potoczyłoby się nasze życie, gdybyśmy podejmowali inne decyzje - zamieszkali w innym miejscu, wybrali inną szkołę, zdecydowali się na inną pracę, zawarli przyjaźń z innymi ludźmi. Nawet dokonanie jednego, wydawałoby się mało istotnego wyboru, może całkowicie zmienić nasz los, bo kieruje nas na zupełnie nową drogę. Czasem mówimy, że żałujemy jakiegoś kroku, że gdybyśmy potrafili cofnąć czas, zachowalibyśmy się inaczej. Ale czy możemy mieć pewność, że zmiana wyszłaby nam na korzyść?

Obszerne opisy dotyczące sportu nieco mnie wymęczyły (choć być może ludzie zainteresowani tym tematem, będą mieli zupełnie inne odczucia), ale bardzo podobały mi się wątki polityczne. Sprawa zabójstwa Kennedy'ego, wybór kolejnych prezydentów, wojna w Wietnamie, konflikty na tle rasowym - "4 3 2 1" to skrót najważniejszych wydarzeń z historii Ameryki. Również na ten aspekt powinno się zwrócić uwagę.

Książka nazwana "dziełem życia Paula Austera" to wielowątkowa opowieść, której warto dać szansę - wspaniała historia o tym, jak wielki wpływ mają na nas ludzie, których poznajemy i o tym, że na przebieg naszego życia mogą wpływać nawet drobne decyzje, nie tylko te podejmowane przez nas samych, że okoliczności kształtują nasze zainteresowania i poglądy.

Oczywiście serdecznie polecam tę książkę, bo choć przez niektóre fragmenty naprawdę trudno przebrnąć, ostatecznie wysiłek włożony w lekturę okazuje się opłacalny. Jeśli macie trochę czasu (dobrze, nie oszukujmy się - sporo czasu), zainwestujcie go w przeczytanie powieści o czterech życiach Archiego Fergusona - każde z nich jest równie warte poznania.